نوسازی، بازطراحی معماری و الگوی مطلوب حکمرانی در ایران
حکمرانی به عنوان فرآیند تصمیم گیری و اجرای سیاست ها در سطح ملی، یکی از مهم ترین عوامل توسعه پایدار و پیشرفت جوامع است. در ایران، با توجه به چالش های ساختاری، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی، نیاز به نوسازی و بازطراحی معماری حکمرانی بیش از پیش احساس می شود. این مقاله با هدف تبیین مفهوم نوسازی حکمرانی، بررسی معماری مطلوب و ارائه الگویی مناسب برای ایران، به تحلیل این موضوع می پردازد. در این راستا، از منابع داخلی بهره گرفته شده تا چارچوبی بومی و کاربردی ارائه گردد.
مفهوم نوسازی و بازطراحی حکمرانی
نوسازی حکمرانی به معنای بازنگری و بهبود فرآیندها، ساختارها و نهادهای تصمیم گیری است تا پاسخگویی، شفافیت و کارایی افزایش یابد. بازطراحی معماری حکمرانی نیز شامل تغییر در الگوهای سازمانی، روابط بین نهادی و مکانیزم های هماهنگی است. به گفته فاضلی (1398)، نوسازی حکمرانی در ایران نیازمند توجه به سه مولفه کلیدی است: تقویت ظرفیت نهادی، افزایش مشارکت عمومی و بهره گیری از فناوری های نوین.
چالش های حکمرانی در ایران
- تمرکزگرایی بیش از حد: ساختار متمرکز تصمیم گیری باعث کاهش انعطاف پذیری و کندی در پاسخ به نیازهای محلی شده است (علوی تبار، 1397).
- ناکارآمدی بوروکراتیک: پیچیدگی های اداری و فساد ساختاری مانع از اجرای موثر سیاست ها شده اند (تقوی، 1399).
- ضعف در مشارکت عمومی: عدم وجود سازوکارهای موثر برای مشارکت شهروندان در تصمیم گیری ها، اعتماد عمومی را کاهش داده است (رحمانی، 1400).
- عدم هماهنگی بین نهادی: ناهماهنگی میان قوا و نهادهای اجرایی، مانع از اجرای یکپارچه سیاست ها شده است (یزدانی، 1398).
الگوی مطلوب حکمرانی برای ایران
برای دستیابی به حکمرانی مطلوب، لازم است الگویی طراحی شود که با شرایط بومی ایران سازگار باشد. این الگو باید بر اصول زیر استوار باشد:
1. تمرکززدایی و تقویت مدیریت محلی
تمرکززدایی به معنای واگذاری اختیارات به سطوح محلی و استانی است. این امر می تواند از طریق تقویت شوراهای شهر و روستا و اعطای اختیارات مالی و اجرایی به آن ها محقق شود. به گفته علوی تبار (1397)، تمرکززدایی نه تنها کارایی را افزایش می دهد، بلکه مشارکت مردمی را نیز تقویت می کند.
2. شفافیت و پاسخگویی
شفافیت در فرآیندهای تصمیم گیری و پاسخگویی نهادها به مردم، اعتماد عمومی را تقویت می کند. استفاده از سامانه های دیجیتال برای انتشار اطلاعات عمومی و گزارش دهی عملکرد نهادها، یکی از راهکارهای پیشنهادی است (تقوی، 1399).
3. بهره گیری از فناوری های نوین
فناوری های نوین مانند هوش مصنوعی و بلاک چین می توانند در بهبود شفافیت، کاهش فساد و افزایش کارایی نقش موثری ایفا کنند. رحمانی (1400) تاکید دارد که دیجیتالی سازی خدمات عمومی می تواند تجربه شهروندی را بهبود بخشد.
4. تقویت مشارکت عمومی
مشارکت عمومی از طریق ایجاد سازوکارهایی مانند نظرسنجی های دیجیتال، جلسات مشورتی و پلتفرم های آنلاین قابل تحقق است. این امر به افزایش حس مالکیت شهروندان نسبت به تصمیمات کمک می کند (یزدانی، 1398).
5. هماهنگی بین نهادی
ایجاد شوراهای هماهنگی بین قوا و نهادهای اجرایی، می تواند ناهماهنگی ها را کاهش دهد. همچنین، طراحی نظام نامه های مشترک برای سیاست گذاری کلان پیشنهاد می شود (فاضلی، 1398).
چارچوب پیشنهادی برای بازطراحی معماری حکمرانی
بر اساس تحلیل چالش ها و اصول ذکرشده، چارچوب زیر برای بازطراحی معماری حکمرانی در ایران پیشنهاد می شود:
- سطح کلان (سیاست گذاری ملی): طراحی یک شورای عالی هماهنگی با حضور نمایندگان قوا برای تدوین سیاست های کلان.
- سطح میانی (اجرای استانی): تقویت نقش استانداری ها و شوراهای استانی برای اجرای سیاست ها با توجه به نیازهای محلی.
- سطح خرد (مشارکت مردمی): ایجاد پلتفرم های دیجیتال برای دریافت نظرات شهروندان و بازخورد آن ها در فرآیند تصمیم گیری.
نتیجه گیری
نوسازی و بازطراحی معماری حکمرانی در ایران، نیازمند رویکردی جامع و بومی است که چالش های ساختاری و نهادی را برطرف کند. الگوی مطلوب حکمرانی باید بر تمرکززدایی، شفافیت، مشارکت عمومی و بهره گیری از فناوری های نوین استوار باشد. با اجرای این اصول، می توان به سمت حکمرانی کارآمد و پاسخگو حرکت کرد که در نهایت به توسعه پایدار و رضایت عمومی منجر شود.
منابع
- علوی تبار، ع. (1397). تمرکززدایی و توسعه پایدار در ایران. تهران: انتشارات کویر.
- فاضلی، م. (1398). حکمرانی خوب: مفاهیم و کاربردها. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- تقوی، م. (1399). شفافیت و مبارزه با فساد در نظام اداری ایران. مجله مدیریت دولتی، دوره 12، شماره 3.
- رحمانی، ت. (1400). نقش فناوری در بهبود حکمرانی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- یزدانی، ف. (1398). مشارکت عمومی و حکمرانی در ایران. مجله علوم سیاسی، دوره 10، شماره 2.