مدل نظارتی BaFin و کاربرد آن در ارتقای نظارت مالی؛ الگویی برای نظام نظارتی ایران

1 اردیبهشت 1404 - خواندن 4 دقیقه - 144 بازدید


مقدمه

در سال های اخیر، با افزایش پیچیدگی بازارهای مالی و بروز بحران هایی نظیر بحران مالی ۲۰۰۸، کشورها به سمت بازطراحی و ارتقاء چارچوب های نظارتی خود حرکت کرده اند. در این میان، مدل نظارتی BaFin در آلمان به عنوان نمونه ای موفق از نهاد نظارتی جامع و کارآمد مطرح شده است. این مدل می تواند به عنوان الگویی برای کشورهای در حال توسعه از جمله ایران مورد بررسی و بومی سازی قرار گیرد.

۱. ویژگی های ساختاری و عملیاتی BaFin

مدل BaFin در سال ۲۰۰۲ با ادغام سه نهاد نظارتی آلمان در حوزه های بانک، بیمه و بازار سرمایه تاسیس شد. ساختار این نهاد دارای ویژگی های زیر است:

  • نهاد مستقل ولی پاسخ گو به وزارت دارایی آلمان
  • تامین بودجه از طریق کارمزد موسسات مالی تحت نظارت
  • اتخاذ رویکرد SREP (فرآیند ارزیابی نظارتی) و ارزیابی مبتنی بر ریسک
  • پوشش هم زمان بانک ها، شرکت های بیمه، کارگزاران و حتی رمزارزها
  • تطابق با مقررات اتحادیه اروپا و همکاری با نهادهایی چون ESMA و EBA

۲. مقایسه مدل BaFin با چارچوب های Basel II و Basel III

به جای جدول، ساختار مقایسه ای به صورت نوشتاری زیر ارائه می شود:

  • رویکرد نظارتی:BaFin: نظارت کل نگر، داده محور و پیش نگرانه
    Basel II: تمرکز بر کفایت سرمایه و افشای ریسک
    Basel III: تمرکز بر تاب آوری مالی و کنترل اهرم
  • حوزه پوشش:BaFin: بانک ها، بیمه ها، بازار سرمایه، فناوری های مالی نوین
    Basel II & III: عمدتا بانک ها
  • ابزارهای اصلی:BaFin: Sandbox، تست تنش، AML/CFT، نظارت بر FinTech
    Basel II: سه ستون مقررات سرمایه، بررسی نظارتی و افشا
    Basel III: شاخص های LCR، NSFR، CCB، Leverage Ratio
  • رویکرد به فناوری:BaFin: پیشرو در RegTech و تحلیل داده
    Basel: بدون تمرکز مستقیم بر فناوری (ویژه Basel II)
  • قابلیت بومی سازی:BaFin: نیازمند اصلاح ساختار نهادی برای بومی سازی
    Basel: بیشتر مقررات محتوا قابل تطبیق هستند

۳. کاربردهای قابل اقتباس برای ایران

در ایران، نهادهای ناظر مالی به صورت مجزا و بعضا موازی فعالیت می کنند. در این راستا، عناصر زیر از مدل BaFin قابل اقتباس هستند:

  • تجمیع نهادهای نظارتی در قالب یک نهاد جامع مستقل
  • اجرای فرآیندهای نظارت پیشگیرانه بر مبنای ارزیابی ریسک (SREP)
  • توسعه ابزارهای فناورانه نظارتی مانند RegTech و SupTech
  • ایجاد محیط آزمون نظارتی (Sandbox) برای کنترل و هدایت نوآوری مالی
  • تقویت نظارت داده محور و بلادرنگ (Real-time supervision)

۴. الزامات پیاده سازی در ایران

برای استقرار الگوی مشابه، چند پیش شرط اساسی باید فراهم شود:

  • اصلاح قوانین پولی و مالی و تصویب قانون جامع نظارت مالی
  • توانمندسازی نهادهای نظارتی فعلی و ادغام ساختاری
  • آموزش نیروی انسانی در حوزه های تحلیل داده و RegTech
  • ایجاد زیرساخت دیجیتال برای گزارشگری مالی بلادرنگ

جمع بندی

مدل BaFin توانسته از طریق تمرکز بر نظارت یکپارچه، پیش نگرانه و فناورمحور، نقش موثری در حفظ ثبات مالی آلمان و اتحادیه اروپا ایفا کند. این مدل با اصلاحات نهادی و بومی سازی، می تواند الگویی قابل اتکا برای ارتقاء نظام نظارتی مالی ایران باشد، به ویژه در دوران گذار به سمت بانکداری دیجیتال، بازارهای نوین و الزامات بین المللی مانند FATF و Basel III.

منابع

  1. BaFin (2023). Annual Report. Federal Financial Supervisory Authority, Germany. https://www.bafin.de
  2. Basel Committee on Banking Supervision (2004). Basel II: International Convergence of Capital Measurement and Capital Standards. Bank for International Settlements.
  3. Basel Committee on Banking Supervision (2011). Basel III: A global regulatory framework for more resilient banks and banking systems. BIS.
  4. European Banking Authority (EBA). (2022). Supervisory Review and Evaluation Process (SREP) Guidelines.
  5. World Bank (2021). Financial Sector Oversight: A Guide for Developing Countries.
  6. علی آبادی، محمد (۱۴۰۲). «تحول در نهادهای نظارتی مالی ایران؛ از تفرق نهادی تا حکمرانی هوشمند»، فصلنامه سیاست مالی و اقتصادی.