شرایط کار زنان و نوجوانان در ایران
مشارکت زنان و نوجوانان در نیروی کار در ایران تحت تاثیر عوامل مختلف اجتماعی-اقتصادی و فرهنگی است. در حالی که هر دو گروه سهم قابل توجهی در اقتصاد دارند، با چالش های منحصر به فردی روبرو هستند که می تواند بر فرصت های شغلی و شرایط کاری آنها تاثیر بگذارد. شرایط کار زنان و نوجوانان در ایران تحت تاثیر متقابل پیچیده عوامل فرهنگی، اقتصادی و قانونی شکل می گیرد. در حالی که ایران در اجرای قوانین کار با هدف حمایت از حقوق کارگران گام هایی برداشته است، چالش های مهمی به ویژه برای گروه های آسیب پذیر مانند زنان و کارگران جوان وجود دارد. این مقاله به بررسی چارچوب قانونی پیرامون حقوق کار در ایران می پردازد و به طور خاص بر مقررات مربوط به زنان و نوجوانان تمرکز می کند.
زنان
بر اساس آمارهای اخیر، زنان تقریبا 17 تا 20 درصد نیروی کار ایران را تشکیل می دهند. نقش آن ها اغلب از حرفه های ماهر در مراقبت های بهداشتی و آموزش تا نیروی کار غیرماهر در تولید و کشاورزی متفاوت است.- قوانین کار ایران شامل مقرراتی با هدف حمایت از حقوق زنان در محیط کار مانند مرخصی زایمان و منع تبعیض می باشد. با این حال، اجرا همچنان ناسازگار است و زنان اغلب با موانعی از نظر دستمزد برابر و پیشرفت شغلی روبرو هستند.
علاوه بر موازینی که در ارتباط با حمایت از زنان کارگر در سازمان بین المللی کار مورد پیش بینی قرار گرفته است ، در حقوق داخلی ایران نیز به موجب مبحث چهارم از فصل سوم قانون کار جمهوری اسلامی ایران ، تحت عنوان " شرایط کار زنان " یعنی در ضمن مواد 75 الی 78 حمایت هایی خاص برای زنانی که کار می کنند و مشمول قانون کار محسوب می شوند ، مورد پیش بینی قرار گرفته است . یکی از مهم ترین شرایط مربوط به کار زنان ، آن است که انجام دادن کارهای سخت و زیان آور که اصولا با سلامتی جسمی و روحی زنان مغایرت دارد ، ممنوع می باشد(ماده 75).
یکی از انواع مرخصی ها که در قانون کار برای حمایت از زنان کارگر مورد پیش بینی قرار گرفته است ، مرخصی بارداری و زایمان است که به زنان مشمول قانون کار تعلق می گیرد . مدت زمان مرخصی بارداری و زایمان بر اساس قانون کار ، 90 روز می باشد که البته این مدت ، به موجب قوانینی که بعدا به تصویب رسیده است ، به شش ماه و نه ماه افزایش یافته استعلاوه بر پیش بینی مدت زمانی تحت عنوان مرخصی بارداری و زایمان در قانون کار ، تضمین بازگشت به کار پس از مرخصی بارداری و زایمان به عنوان موضوعی مهم در حمایت از کارگران زن مورد توجه قانونگذار قرار گرفته است .( ماده 76، تبصره 1). از آن جهت که انجام کارهای سنگین توسط زنان در دوره بارداری و زایمان با سلامتی وی و فرزندش مغایرت دارد ، قانونگذار لزوم ارجاع کارهای سبک تر به زنان در این دوره را به عنوان یکی از مهم ترین شرایط کار زنان در قانون کار ، مقرر داشته است .( ماده 77). ایجاد شرایط و سازوکارهایی جهت برخورداری کارگران زن از حق شیر دادن به فرزندان سبب شده است تا ماده 78 قانون کار ، تکالیفی را بر عهده کارفرمایان مشمول قانون کار قرار دهد .
نوجوانان
نوجوانان، به ویژه نوجوانان 15 تا 18 ساله، نقش حیاتی در بازار کار ایفا می کنند و اغلب به دنبال کار برای حمایت از خانواده خود یا کسب تجربه هستند. قانون کار ایران برای کارگران نوجوان حمایت هایی از جمله محدودیت در ساعات کار و انواع کار در نظر گرفته است. با این حال، اجرا اغلب ضعیف است و منجر به مواردی از بهره برداری می شود. نوجوانان معمولا در بخش های کشاورزی، خرده فروشی و غیررسمی شغل پیدا می کنند و اغلب در شرایطی کار می کنند که ممکن است استانداردهای ایمنی را رعایت نکند.برای مثال ممنوعیت انجام کارهای سخت ، خطرناک و زیان آور در قانون کار به عنوان یکی از شرایط کار نوجوانان نیز مقرر شده است . اولین شرطی که برای کار نوجوانان وجود دارد، سلامت جسمی و بدنی آن ها است. ساعات کاری نوجوانان باید کمتر از افراد بالغ باشد. این میزان معمولا بین ۳۰ دقیقه تا ۱ ساعت است. حداکثر ساعات کار برای نوجوانان با تاکید بر اولویت آموزش و رشد فردی، حداکثر 36 ساعت در هفته تعیین شده است. ارجاع هر کار اضافی به نوجوانان، خارج از محدوده وظایف آن ها ممنوع است و نوجوان می تواند از پذیرش آن سر باز بزند. حتی حمل بارهای سنگین با دست نیز برای نوجوانان ممنوع است.
ارجاع کارهای فیزیکی دشوار، خارج از محدود توانایی های نوجوان، ممنوع است. شب کاری و شیفت های شب، به طور کلی کار کردن در شب، برای نوجوانان ممنوع است
کارفرماها علاوه بر شرایط و ضوابطی که در بخش قبلی به آن اشاره شد، وظیفه دارند که:
· امنیت نوجوان را (چه از نظر فیزیکی و چه از نظر روانی) فراهم کنند.
· در کنار آن، تامین بهداشت لازم در محیط کار نیز از دیگر شرایطی است که کارفرماها باید به آن توجه ویژه نشان دهند.
· پرداخت حقوق و مزایای کار نوجوان، بر اساس قانون کار و مصوبه های مربوط به آن است. زمانی که نوجوان به صورت رسمی استخدام شده باشد، کارفرما وظیفه دارد حقوق و مزایای او را به طور تمام و کمال و به موقع پرداخت کند.
· در نهایت، کارفرماها باید بدانند که در صورت بروز هرگونه مشکل و آسیب به سلامت کارمند یا کارگر نوجوانان، باید تمامی هزینه های درمانی آن را پرداخت کنند.
نتیجه گیری
تلاقی جنسیت و سن در بازار کار چالش های منحصر به فردی را برای زنان و نوجوانان در ایران ایجاد می کند. علیرغم چارچوب های قانونی با هدف حمایت از این گروه ها، شکاف های قابل توجهی در اجرای قوانین و هنجارهای اجتماعی همچنان نابرابری ها را تداوم می بخشد. پ مشارکت زنان و نوجوانان در نیروی کار ایران، هم جزء حیاتی اقتصاد و هم حوزه مهمی از نگرانی در مورد حقوق کار و برابری اجتماعی است. در حالی که در دهه های اخیر پیشرفت هایی حاصل شده است، چالش های پیش روی این گروه ها همچنان قابل توجه است. پ برای زنان، علی رغم گام هایی که در زمینه آموزش و مشارکت حرفه ای به وجود آمده اند، موانع سیستمی مانند تبعیض مبتنی بر جنسیت، تفاوت دستمزدها و فرصت های محدود پیشرفت شغلی همچنان مانع مشارکت کامل آنها در نیروی کار می شود. هنجارها و انتظارات فرهنگی اغلب زنان را به نقش های سنتی محدود می کند و تعادل بین جاه طلبی های حرفه ای و مسئولیت های خانوادگی را برای آنها دشوار می سازد. علاوه بر این، فقدان اجرای قانونی کافی، آسیب پذیری ها را تشدید می کند و بسیاری از زنان را در معرض آزار و اذیت و شرایط کاری ناامن قرار می دهد. به همین ترتیب، کارگران نوجوان در بازار کار با وضعیت نامطمئنی روبرو هستند. اگرچه حمایت های قانونی برای حفظ حقوق آنها وجود دارد، اما واقعیت اغلب کوتاه است و بسیاری از نوجوانان در معرض اعمال استثمارگرانه، ساعات کار طولانی و دستمزد ناکافی هستند. فشار برای کمک مالی می تواند منجر به تضاد با آرزوهای آموزشی شود، به طوری که بسیاری از جوانان مدرسه را فدای ضرورت اقتصادی می کنند. این چرخه نه تنها بر رفاه فوری آنها تاثیر می گذارد، بلکه پیامدهای بلندمدتی برای چشم انداز آینده و مشارکت آنها در جامعه دارد.رداختن به این مسائل نیازمند رویکردی جامع از جمله اصلاحات قانونی، ابتکارات آموزشی، و سازگاری با محیط کار برای ایجاد محیطی عادلانه تر برای همه کارگران است.