تغییر اقلیم و اثر آن بر جنگل های بلوط خرم آباد

شهرستان خرم آباد دارای بیش از ۵۰۰ هزار هکتار مرتع است که بیش از ۴۰۰ هزار هکتار از آن مراتع جنگلی است.حدود ۱ میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار از مساحت استان لرستان پوشیده از جنگل است که این جنگل های حوزه رویشی زاگرس از با ارزش ترین ذخایر جنگلی جهان است. مهم ترین گونه گیاهی در جنگل های خرم آباد بلوط است که این درختان نقش فوق العاده اکولوژیستی دارند و منابع مهمی برای حفظ آب و خاک محسوب می شوند. تغییر اقلیم یکی از مهم ترین چالش های زیست محیطی عصر حاضر است که تاثیرات گسترده ای بر اکوسیستم های طبیعی داشته است. جنگل های بلوط منطقه خرم آباد به عنوان بخشی از جنگل های زاگرس، نقش حیاتی در حفظ تنوع زیستی، تثبیت خاک و تامین منابع آبی دارند. تغییرات اقلیمی در دهه های اخیر تهدید جدی برای این اکوسیستم های ارزشمند محسوب می شود. این جنگل ها که از ارزشمندترین ذخایر ژنتیکی و اکولوژیکی منطقه زاگرس محسوب می شوند، در سال های اخیر با مشکلات متعددی ناشی از تغییر اقلیم مواجه شده اند. تغییر اقلیم و وجود پدیده گرد و غبار، افزایش درجه حرارت، تغییر بارش ها از برف به باران و عدم تعادل در پراکنش بارندگی ها موجب تشدید خشکسالی و نابودی بخشی از  جنگل های بلوط خرم آباد شده است. 

اثرات تغییر اقلیم بر جنگل های بلوط خرم آباد:

• افزایش دما: افزایش دما منجر به افزایش تبخیر و تعرق درختان و کاهش رطوبت خاک می شود. این امر به ویژه در فصل های گرم سال، تنش آبی را در درختان بلوط تشدید کرده و آن ها را مستعد ابتلا به بیماری ها و آفات می کند.
• کاهش بارندگی: کاهش میزان بارندگی و تغییر الگوهای بارش، به ویژه کاهش بارش های زمستانی و بهاری، باعث کاهش ذخایر آبی خاک و تشدید خشکسالی در منطقه شده است. این امر تاثیر منفی بر رشد و بقای درختان بلوط دارد.
• افزایش رخدادهای حدی: تغییر اقلیم منجر به افزایش رخدادهای حدی مانند موج های گرمایی، خشکسالی های شدید و طوفان های گرد و غبار شده است. این رخدادها می توانند به طور مستقیم به درختان بلوط آسیب رسانده و یا آن ها را در برابر سایر عوامل تنش زا آسیب پذیرتر کنند.
• شیوع بیماری ها و آفات: تغییر اقلیم با ایجاد شرایط مناسب برای رشد و تکثیر عوامل بیماری زا و آفات، شیوع بیماری ها و آفات در جنگل های بلوط را افزایش داده است. به عنوان مثال، خشکیدگی درختان بلوط در منطقه زاگرس، که خرم آباد نیز بخشی از آن است، تا حد زیادی به دلیل فعالیت آفت سوسک چوبخوار بوده که با افزایش دما و خشکسالی، جمعیت آن افزایش یافته است.
• تغییر در ترکیب گونه ای: تغییر اقلیم می تواند منجر به تغییر در ترکیب گونه ای جنگل های بلوط شود. گونه هایی که سازگاری کمتری با شرایط جدید دارند، ممکن است کاهش یافته و گونه های مقاوم تر جایگزین آن ها شوند.

تغییرات اقلیمی مشاهده شده در منطقه

· افزایش دما: داده های ایستگاه های هواشناسی منطقه نشان دهنده افزایش ۱.۵ تا ۲ درجه ای سانتیگراد در میانگین دمای سالانه طی ۵۰ سال گذشته است.

· تغییرات بارش: کاهش ۱۵-۲۰ درصدی بارش های سالانه و تغییر الگوی بارش از برف به باران.

· افزایش فراوانی و شدت خشکسالی ها: دوره های خشکسالی از ۳ به ۸ ماه در سال افزایش یافته اند.

اثرات تغییر اقلیم بر جنگل های بلوط

۱. اثرات فیزیولوژیک

· تنش آبی: افزایش تبخیر و تعرق به دلیل دمای بالاتر و کاهش بارش ها منجر به کاهش رشد و زوال درختان شده است.

· تغییر در زمان بندی فنولوژیک: گلدهی زودرس و تغییر در زمان ریزش برگ ها مشاهده شده است.

۲. اثرات اکولوژیک

· تغییر در پراکنش گونه ها: حرکت به سمت ارتفاعات بالاتر در برخی مناطق گزارش شده است.

· افزایش آفات و بیماری ها: گرمایش هوا باعث گسترش آفات مانند پروانه برگخوار بلوط و بیماری های قارچی شده است.

· کاهش تنوع زیستی: برخی گونه های همراه بلوط در حال کاهش هستند.

۳. اثرات ساختاری

· کاهش تراکم تاج پوشش: مطالعات سنجش از دور نشان دهنده کاهش ۳۰ درصدی تراکم در برخی مناطق است.

· افزایش مرگ و میر درختان: به ویژه در دامنه های جنوبی و مناطق کم ارتفاع.

پیامدهای ناشی از تاثیر تغییر اقلیم بر جنگل های بلوط خرم آباد:

• کاهش تنوع زیستی
• تغییر در ساختار و عملکرد اکوسیستم
• افزایش خطر آتش سوزی
• کاهش تولید محصولات جنگلی
• تغییرات منفی در منابع آب و خاک
• کاهش توان اکولوژیکی جنگل ها
• تخریب خاک

راهکارهای مقابله با اثرات تغییر اقلیم:

• مدیریت پایدار جنگل ها: اجرای طرح های مدیریت پایدار جنگل ها، از جمله کاهش قطع درختان، حفظ پوشش گیاهی و احیای مناطق تخریب شده، می تواند به افزایش مقاومت جنگل ها در برابر تغییر اقلیم کمک کند.
• کاشت گونه های مقاوم: کاشت گونه های مقاوم به خشکی و گرما، می تواند به حفظ جنگل های بلوط در شرایط تغییر اقلیم کمک کند.
• کنترل آفات و بیماری ها: اجرای برنامه های کنترل آفات و بیماری ها، می تواند از آسیب بیشتر به درختان بلوط جلوگیری کند.
• کاهش انتشار گازهای گلخانه ای: کاهش انتشار گازهای گلخانه ای، از طریق استفاده از انرژی های تجدیدپذیر و کاهش مصرف سوخت های فسیلی، می تواند به کاهش سرعت تغییر اقلیم کمک کند.
• آموزش و آگاه سازی مردم محلی: آموزش و آگاه سازی مردم محلی نقش بسیار مهمی در حفاظت از جنگل ها دارد.

جنگل های بلوط خرم آباد، به عنوان بخشی از میراث طبیعی ایران، در معرض تهدیدات جدی ناشی از تغییر اقلیم قرار دارند و نیازمند توجه و حفاظت ویژه هستند. با اتخاذ راهکارهای مناسب، می توان از این جنگل های ارزشمند در برابر اثرات تغییر اقلیم محافظت کرد. برای حفظ این اکوسیستم های ارزشمند، نیازمند اجرای برنامه های مدیریتی مبتنی بر پژوهش و مشارکت جوامع محلی هستیم. مطالعات بلندمدت و پایش مستمر این جنگل ها برای درک بهتر پاسخ اکوسیستم به تغییرات اقلیمی ضروری است.