تهدیدات ترامپ علیه ایران : بررسی و راستی آزمایی

بسمه تعالی

تهدیدات ترامپ علیه ایران : بررسی و راستی آزمایی

محمدحسین ایراندوست 

*****

مقدمه

روابط ایران و آمریکا همواره پر فراز و نشیب بوده است، اما در دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ، این روابط به سردترین دوران خود رسید. با بازگشت ترامپ به کاخ سفید در سال ۲۰۲۵، تنش ها میان دو کشور بار دیگر اوج گرفته است. تهدیدات ترامپ علیه ایران در ماه های اخیر نگرانی های جدی در سطح بین المللی ایجاد کرده و احتمال درگیری نظامی را افزایش داده است. این نوشتار ، مختصرا به بررسی تهدیدات اخیر ترامپ، زمینه های تاریخی آن، و واکنش های ایران و جامعه بین المللی، و همچنین راستی آزمایی ادعاهای مطرح شده می پردازد.

یادداشت امنیت ملی و تشدید تنش ها

در فوریه ۲۰۲۵، دونالد ترامپ با صدور یک یادداشت امنیت ملی[1]، سیاست های سختگیرانه ای را علیه ایران اعلام کرد. دقیقا ۴ فوریه ۲۰۲۵برابر با ۱۶ بهمن ماه ۱۴۰۳ ترامپ با دوگانگی در رفتار و گفتار، ضمن امضای یادداشتی برای تداوم سیاست فشار حداکثری علیه جمهوری اسلامی ایران ادعا کرد که آماده گفتگو با رئیس جمهوری ایران است!!. او با بیان این ادعا که برای امضای این یادداشت «دچار تردید» بوده است، مدعی شد: «این برای ایران خیلی سخت است. امیدوارم مجبور نباشیم خیلی از آن استفاده کنیم.» باید دید آیا می توانیم به توافقی با ایران برسیم؟

رئیس جمهوری آمریکا برغم امضای یادداشت اعمال سیاست فشار حداکثری علیه تهران، هفتم مارس ۲۰۲۵ ( ۱۷ اسفند ماه ۱۴۰۳) در مصاحبه ای با شبکه خبری فاکس بیزینس این کشور اعلام کرد که نامه ای به رهبرعالی ایران ارسال کرده و درخواست مذاکره داده است.

یادداشت امنیت ملی شامل چندین هدف کلیدی است:

الف- جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح های هسته ای

ب- خنثی سازی شبکه های تروریستی مرتبط با ایران

ج- مقابله با توسعه توانمندی های موشکی ایران

د- اجرای تحریم های اقتصادی سختگیرانه

این یادداشت امنیت ملی نشان دهنده بازگشت به سیاست فشار حداکثری است که در دوره اول ریاست جمهوری ترامپ اجرا شد. تهدیدات ترامپ علیه ایران در ماه مارس ۲۰۲۵ به اوج خود رسید و نگرانی های بین المللی را افزایش داد.

تهدیدات نظامی مارس ۲۰۲۵

وضعیت در مارس ۲۰۲۵ به طور چشمگیری تشدید شد، زمانی که ترامپ تهدیدات نظامی صریحی را مطرح کرد. او اعلام کرد که در صورت عدم پذیرش خواسته های آمریکا توسط ایران، "بمباران هایی انجام خواهد شد که تاکنون مانند آن را ندیده اند[2]." این تهدید همراه با موارد زیر بود:

1- ضرب الاجل دو ماهه برای پاسخ ایران به پیشنهادهای مذاکره

2- تهدیدات صریح اقدام نظامی

3- شرایطی برای احتمال تعامل دیپلماتیک

این لحن تهدیدآمیز یادآور رویکرد ترامپ در دوره اول ریاست جمهوری او است، اما این بار با صراحت بیشتری مطرح شده است.

واکنش ایران به تهدیدات:

واکنش ایران به تهدیدات ترامپ قاطع بوده و مقامات ایرانی هشدار داده اند که هرگونه اقدام نظامی با پاسخ کوبنده مواجه خواهد شد. این واکنش چند وجهی بوده است:

۱. تهدید در برابر تهدید:

این وجه از واکنش ایران در برابر تهدیدات ترامپ، از سوی رهبر معظم جمهوری اسلامی ایران، کاملا واضح و روشن بیان شده است. ایشان هشدار داده است که در صورت هرگونه اقدام نظامی، ایران "ضربه متقابل محکمی" وارد خواهد کرد. کارشناسان مذهبی این واکنش را برگرفته از آیه ای از قرآن می دانند که فرمود : فمن اعتدی علیکم فاعتدوا علیه بمثل ما اعتدی علیکم [3]یعنی هر کس که بر شما تعدی کرد، شما هم به مثل آن بر او تعدی کنید، این یعنی راهبرد: (تهدید در برابر تهدید)

۲. تخلف از قوانین :

این وجه از واکنش ایران به تهدیدات از سوی سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، اسماعیل بقایی، و دیگران اظهار شده است. او تهدیدات را نقض موارد زیر دانسته است:

الف - منشور سازمان ملل متحد

ب - رژیم پادمان های آژانس بین المللی انرژی اتمی

۳. مذاکرات غیر مستقیم:

این وجه از واکنش ایران به تهدیدات از سوی ریاست جمهوری و وزارت امور خارجه ایران، و دیگر مقامات ایرانی بیان شده است. آنها اعلام کرده اند که آماده مذاکرات غیرمستقیم هستند، اما مذاکرات مستقیم تحت تهدید را رد می کنند.

روابط ایران و آمریکا در دوره ریاست جمهوری ترامپ به پایین ترین سطح خود در دهه های اخیر رسیده است، و این تهدیدات جدید تنها به پیچیدگی وضعیت افزوده است.

ابعاد سیاست فشار حداکثری دولت ترامپ

رویکرد دولت ترامپ در قبال ایران با موارد زیر مشخص شده است:

۱. خروج از توافقات دیپلماتیک قبلی، به ویژه برجام

۲. اجرای تحریم های گسترده اقتصادی

۳. بازدارندگی نظامی

۴. تمرکز بر مهار نفوذ منطقه ای ایران

سیاست فشار حداکثری ترامپ شامل تحریم های گسترده اقتصادی و انزوای دیپلماتیک ایران بوده است. این سیاست با هدف وادار کردن ایران به پذیرش شرایط جدید آمریکا طراحی شده بود.

استراتژی چهارگانه ترامپ بر موارد زیر متمرکز بوده است:

الف- استفاده از فشار اقتصادی از طریق تحریم ها

ب- پرداختن به نگرانی های هسته ای و غیرهسته ای

ج- مقابله با فعالیت های منطقه ای ایران

د- تلاش برای ایجاد تغییرات جامع در رفتار ایران

تحریم های ایران اگرچه تاثیر قابل توجهی بر اقتصاد این کشور و زندگی روزمره مردم داشته است. اما پایداری و ایستادگی رهبر معظم انقلاب و نیز هشیاری و آگاهی بیشتر مردم سبب شده که بین این دو مقوله تمایز و تفکیک قائل شوند. تمشیت درست و تبیین دقیق ماجرا توسط رهبر معظم انقلاب و نیز ایستادگی بیشتر مردم سبب شده که بسیاری از تحلیلگران معتقد شوند که این سیاستها و استراتژی چهارگانه مذکور در دستیابی به اهداف اصلی خود ناموفق باشد.و این سخن تحلیلگران اروپایی و آمریکایی است.

راستی آزمایی ادعاهای ترامپ درباره برنامه هسته ای ایران

راستی آزمایی ادعاهای ترامپ نشان می دهد که برخی از اظهارات او درباره توافق هسته ای با واقعیت همخوانی ندارد. تحلیل ادعاهای دولت ترامپ چندین ناسازگاری را آشکار می کند:

۱. ادعاهای مربوط به توافق هسته ای

2- تحریف جنبه های مالی توافق

3- بیانیه های متناقض درباره پایبندی ایران به توافق

4- ادعاهای مورد مناقشه درباره رفتار ایران پس از توافق

ترامپ بارها ادعا کرده است که ایران ۱۵۰ میلیارد دلار از آمریکا دریافت کرده است، در حالی که کارشناسان تخمین می زنند که مبلغ واقعی دارایی های آزاد شده ایران بین ۵۰ تا ۷۰ میلیارد دلار بوده است. این نشان می دهد که ترامپ در آزمون راستی آزمایی ادعاهای خود علیه ایران غالبا واخورده و مردود شده است. همچنین ادعاهای او در حوزه « تهدیدات امنیتی» همینطور است. دولت ترامپ در ابعاد سه گانه زیر مردود شده است:

الف- روایت های متفاوت از تهدیدات قریب الوقوع

ب- تناقضات موجود بین ادعای ترامپ و آژانس بین المللی انرژی اتمی

ج- شواهد محدود برای ادعاهای تهدید خاص

مثلا درباره بند (ب)، آژانس بین المللی انرژی اتمی بارها تایید کرده است که ایران به تعهدات خود در چارچوب برجام پایبند بوده است، اما ترامپ همواره خلاف این را ادعا کرده است.

کارزار فشار حداکثری نتایج زیر را به همراه داشته است:

۱. تاثیر عمیق بر اقتصاد ایران

۲. افزایش تنش های منطقه ای

۳. چالش های پیچیده دیپلماتیک

۴. تغییر در همسویی های بین المللی

تحریم های آمریکا اگرچه باعث کاهش صادرات نفت ایران، و افزایش تورم و کاهش ارزش ریال شده است. اما به اعتراف بیشتر تحلیلگران، این تحریم ها نتوانسته اند ایران را به پذیرش خواسته های آمریکا وادار کنند. مثلا برژینسکی در یک مقاله مطرح می کند که تحریمهای آمریکا بر ایران اثربخش نبوده است و باید میسری دیگری را در پیش گرفت[4]. و برخی از تحلیلگران خارجی گفته اند که در حال حاضر سه دهه است که ایران با اقدامات تحریمی مواجه است ولی خواسته های آمریکا را قبول نکرده و حتی آمریکاییها در مقاطعی از اثرگذاری تحریمها مایوس شده اند.

وضعیت فعلی روابط

وضعیت روابط بین آمریکا و ایران به اعتراف برخی تحلیلگران همچنان بی ثبات است و شامل موارد زیر می شود:

1- تنش مداوم بین تهدیدات نظامی و امکانات دیپلماتیک

2- ادامه فشار اقتصادی از طریق تحریم ها

3- واکنش پیچیده بین المللی به سیاست آمریکا

4- مسیر نامشخص برای مذاکرات احتمالی

بسیاری از کشورهای اروپایی و آسیایی از رویکرد تهاجمی ترامپ انتقاد کرده اند و خواستار بازگشت به دیپلماسی شده اند.

تحلیل کارشناسان و پیامدهای آینده

وضعیت فعلی چندین ملاحظه مهم را مطرح می کند:

۱. احتمال خطر تشدید نظامی

2- احتمال اشتباه محاسباتی از سوی دولت ترامپ

3- تاثیر تهدیدات صریح بمباران

4- توانایی های جدی و گسترده ایران برای تلافی

کارشناسان نظامی هشدار می دهند که هرگونه حمله به ایران می تواند منجر به پاسخ گسترده از سوی ایران و متحدانش در منطقه شود، که می تواند کل خاورمیانه را بی ثبات کند.

دیپلمات های اروپایی و آسیایی در تلاش هستند تا نقش میانجی را ایفا کنند، اما تهدیدات مستقیم ترامپ این تلاش ها را پیچیده کرده است.

اثربخشی کارزار فشار حداکثری

برای تبیین اثربخشی کارزار فشار حداکثری باید سه نکته مهم را مورد توجه قرار داد:

1- نتایج استراتژی فشار حداکثری تا کنون :

آیا به تدریج وضعیت ابران در زیر کارزار فشار حداکثری، چه در داخل و چه در خارج بدتر شده است؟ یا نه بلکه بتدریج با ثبات تر و مستحکم تر شده است. شواهد نشان می دهد که وضعیت مستحکمتر و باثبات تر شده است.

2- ارزیابی تاثیر اقتصادی تاکنون :

کارزار فشار حداکثری بر اقتصاد ایران و معیشت مردم تاثیرات منفی قابل توجهی داشته اند. این تاثیرات شامل کاهش تجارت بین المللی، افزایش هزینه ها، کاهش توان رقابتی صنایع داخلی و کاهش ارزش پول ملی می شوند. اما آیا بتدریج این اثرات منفی بیشتر شده است یا نه بلکه کنترل شده است. ایران برای مقابله با این تاثیرات، سیاست هایی را اجرا کرده که به افزایش تولید داخلی، تنوع صادرات، جذب سرمایه خارجی و توسعه فناوری کمک کرده است. این شامل اصلاحات ساختاری در بخش های مختلف اقتصادی، تسهیلات مالی و مالیاتی برای تشویق سرمایه گذاری، توسعه صنایع داخلی و تقویت بنگاه های کوچک و متوسط، توسعه بنیان های دانش بنیان و ارتقای سطح آموزش و دانش فنی می شود. پس روزبهروز وسال به سال با این سیاستها کارزار فشار حداکثری تاثیراتش کمتر و کمتر شده است.

3- دستیابی به اهداف اعلام شده:

تحلیل تهدیدات ترامپ نشان می دهد که سیاست فشار حداکثری در دستیابی به اهداف اصلی خود ناموفق بوده است. ایران نه تنها برنامه هسته ای خود را متوقف نکرده، بلکه در واکنش به خروج آمریکا از برجام، فعالیت های هسته ای خود را افزایش داده است.

نتیجه گیری

تهدیدات ترامپ علیه ایران و سیاست فشار حداکثری او وضعیت پیچیده و بی ثباتی را ایجاد کرده است. اما به روشنی ، راستی آزمایی ادعاهای ترامپ نشان می دهد که بسیاری از آنها با واقعیت های موجود همخوانی ندارند. تحریم های اقتصادی اگرچه تاثیراتی بر اقتصاد ایران داشته اند، اما در تغییر سیاست های کلی ایران ناموفق بوده اند. بنابراین، برخلاف ادعای برخی از تحلیلگران سیاسی، آینده روابط ایران و آمریکا همچنان مشخص است. چرا که به قول رهبر معظم انقلاب در خطبه نماز عید فطر : « همه بدانند! مواضع ما همان مواضعی است که بود، دشمنی آمریکا و رژیم صهیونیستی هم همان است که بود ».

تهدیدات نظامی خطر درگیری را افزایش می دهد، در حالی که فرصت های دیپلماتیک محدود شده اند. جامعه بین المللی نقش مهمی در کاهش تنش ها و تشویق گفتگو دارد. در نهایت، تحلیل ها نشان می دهد که رویکرد متعادل تر و دیپلماتیک تر می تواند نتایج بهتری برای همه طرف ها به همراه داشته باشد. تاریخ نشان داده است که تهدید و فشار به تنهایی نمی تواند به حل مسائل پیچیده بین المللی منجر شود، و این درس مهمی است که باید در نظر گرفته شود.

منابع :

[1] - برگه اطلاعات: رئیس جمهور دونالد ترامپ فشار حداکثری بر ایران را بازمی گرداند:

(FACT SHEET: PRESIDENT DONALD J. TRUMP RESTORES MAXIMUM PRESSURE ON IRAN)

تاریخ تصویب: ۱۴۰۳/۱۱/۱۶

تاریخ انتشار: ۱۴۰۳/۱۱/۱۶

[2] - اقتصاد آنلاین : ۱۳ / فروردین / ۱۴۰۴ و نیز : https://www.dw.com/fa-ir

[3] - بقره آیه 194

[4] - ظهره وند ، ابوالفضل : تحلیل گران آمریکایی معتقدند تحریمهای ایران اثربخش نبوده است،تاریخ 22//8/1396 ، http://seda.ir/sh/