بررسی مولفه های زیبایی شناسی آثار هنر اسلامی بر اساس نظرات عرفانی ملا محسن فیض کاشانی و آبراهام مزلو

یکی از تغییرات بنیادین که در دو دهه اخیر در بررسی و تحلیل آثار هنری به ویژه شعر به وجود آمده، بهره­گیری از دستاوردهای دانش روان­شناسی است. در میان نحله­های متعدد این دانش، مکتب روانشناسی انسان­گرایانه اهمیت ویژه­ای دارد؛ زیرا به توصیف مولفه­های مثبت انسانی می­پردازد و الگویی برتر از نوع بشر و توانایی­های او ارائه می­دهد. در واقع، انسان گرایی، انسان و خودآگاهی را در مرکز توجه می داند و باور دارد که اشخاص حق آزادی، خودشکوفایی و رفتار اخلاقی دارند. در این میان، آبراهام مزلو که سرشناس­ترین شخصیت مکتب انسان­گرایی است، با نظریه خودشکوفایی تحولی ژرف در این گرایش به وجود آورد. تجربه اوج یا عرفانی، یکی از مولفه­های پانزده­گانه نظریه اوست که نمود آن در آثار ادبی ایی که بن­مایه­ای عرفانی دارند، به روشنی دیده می­شود. خوانش متون ادبی با عنایت به مولفه تجربه اوج، بخش­های پنهان سطح فکری مولفان آثار را آشکار می­کند و به جنبه­های مغفول­مانده آن می­پردازد. ملامحسن فیض کاشانی یکی از شخصیت­های ادبی-عرفانی برجسته در گستره ادب فارسی است که در آثار خود به ویژه دیوان اشعار به انسان و نیازهای او توجه شایانی نشان داده است. بازخوانی دیدگاه­های او بر اساس نظریه مزلو، در پی بردن به الگوی انسانی مورد نظر فیض کاشانی موثر است. نتایج تحقیق حاضر که با روش توصیفی-تحلیلی نگارش شده است، نشان می­دهد که شاخصه­هایی چون: گشوده­شدن افق نامحدود در برابر دیدگان ، وجد و حیرت شدید و احساسی فرامکانی و فرازمانی ، احساس یکپارچگی و بی­خویشتنی و گرایش به شعر، عرفان و مذهب ، در آزمودنی­های مزلو و تجربه­های تبیین­شده از سوی فیض کاشانی مشابه بوده است. همچنین، تجلی این شاخصه ها در هنر اسلامی نمود بارزی یافته است.

کلیدواژه ها:

ملامحسن فیض کاشانی ، مزلو ، انسان گرایی ، زیبایی شناسی ، هنر اسلامی ، شعر