ارزیابی پیامد های گسترش کانال های آبرسانی از دیدگاه کشاورزان: مورد مطالعه حوزه پایاب سد درودزن فارس

سابقه و هدف: توجه به ساخت و توسعه شبکه های آبیاری و زهکشی به خصوص در حوزه پایاب سد ها، از اهمیت زیادی برخوردار است و اجرای این گونه پروژه ها قادر است که در کارآیی مصرف آب در بخش کشاورزی، تاثیر زیادی داشته باشد. البته نمی توان آثار نا خواسته ی اجتماعی و احتمالا تخریبی آن ها را از نظر دور داشت، به طوری که بعضی از سیاست ها، برنامه ها و طرح های توسعه به هدف های مورد انتظار خود دست نمی یابند و در عوض آثار مخرب زیست محیطی به جا گذاشته و به نا رضایتی اجتماعی دامن می-زنند. با توجه به خشکسالی موجود، کمبود آب و پایین بودن راندمان استفاده از آب های سطحی در دشت کربال که از دشت های حوزه ی پایاب سد درودزن در استان فارس می باشد، سازمان آب منطقه ای فارس، توسعه شبکه های آبیاری و زهکشی در این دشت را در دستور کار خود قرار داده است. از آنجایی که در پی اجرای هر پروژه عمرانی در بستر طبیعت، ارزیابی اقدامات و بررسی پیامد های آن به منظور رفع نقایص و بهتر نمودن کار های آتی ضروری می باشد، هدف این مطالعه، ارزیابی پیامد های گسترش کانال های آبرسانی از دیدگاه کشاورزان: مورد مطالعه حوزه پایاب سد درودزن بوده است. مواد و روش ها: روش این پژوهش از نوع توصیفی-تحلیلی، کنترل متغیر ها غیر آزمایشی، هدف کاربردی و جمع آوری داده ها با فن پیمایش بوده است. تعداد جامعه ی آماری مورد نظر، 1029 نفر بهره بردار برآورد گردید که تعداد نمونه از فرمول کوکران 269 بهره بردار در نظر گرفته شد. در این پژوهش از روش نمونه گیری دو مرحله ای تصادفی استفاده گردید. به این ترتیب که در طبقه ی اول چهار بند در نظر گرفته شد (بند امیر، بند فیض آباد، بند تیلکان و بند موان). پس از آن در طبقه ی دوم، فاز های اجرایی در هر بند مشخص گردید که عبارت از فاز مطالعات اجتماعی و مشارکتی، فاز اجرایی و فاز در حال ساخت بودند به دنبال آن تمامی روستا ها و مزارع هر فاز مشخص گردید و به تناسب، تعداد بهره برداران در هر روستا به تصادف انتخاب شدند. ابزار سنجش پرسشنامه بوده و روایی صوری پرسشنامه توسط یک پانل از متخصصان مربوطه و پایایی آن با انجام مطالعه راهنما تایید شد. ضریب آلفای کرونباخ این مطالعه بین 54/0- تا 91/0برآورد گردید. یافته ها:در خصوص ارزیابی پیامد های زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی طرح گسترش کانال های آبرسانی حوزه پایاب سد درودزن، بیشتر بهره برداران منطقه ی مورد مطالعه این اثرات را در حد متوسط و مطلوب ارزیابی نمودند. ارزیابی کلی بهره برداران از اجرای طرح نیز در حد مطلوب و بسیار مطلوب برآورد گردید. همچنین نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که برخی از متغیر های میانجی پژوهش تاثیر قابل توجهی را بر ارزیابی اثرات طرح داشته و بر اساس مدل علی پیشنهادی پژوهش، چهار متغیر نگرشی مورد سنجش در این مطالعه، اثرات مستقیم و غیر مستقیمی را بر متغیر وابسته ی ارزیابی اثرات کل شبکه های مدرن آبیاری و زهکشی منطقه ی مورد مطالعه، داشته اند. نتایج حاصل از واکاوی علی متغیر ها نشان داد که در میان این چهار متغیر نگرشی، نگرش نسبت به ساخت کانال و زهکش، نگرش نسبت به آینده ی کشاورزی و نگرش نسبت به میزان آب بها به ترتیب بیشترین اثر علی مستقیم را بر متغیر وابسته ی ارزیابی اثرات کل داشته اند. مشارکت اجتماعی نیز بیشترین تاثیر مستقیم را در بین متغیر های پژوهش بر ارزیابی اثرات کلی طرح داشته است. نتیجه گیری: نتایج حاصل از تحلیل مسیر نشان داد، آن دسته از بهره بردارانی که مشارکت اجتماعی بیشتری داشته اند و در تصمیم گیری ها و امور عمرانی مربوط به روستایشان همکاری بیشتری را با نهاد های محلی داشته اند،افراد مسن تر و همچنین افرادی که سطح زیر کشت بیشتری داشته اند، اثرات کلی طرح را مطلوب تر ارزیابی نموده اند. همچنین افرادی که نگرش مثبت تری نسبت به ساخت کانال، نگرش مثبت تری نسبت به آینده ی کشاورزی و نگرش مثبت تری نسبت به میزان آب بها داشته اند نیز اثرات طرح را مطلوب تر ارزیابی نموده اند.

کلیدواژه ها:

ارزیابی کشاورزان ، گسترش کانال های آبرسانی ، مشارکت اجتماعی ، سد درودزن ، فارس