روند فرونشست گردو غبار اتمسفری و ارتباط آن با برخی عوامل اقلیمی و مکانی در شهرستان جوانرود

پدیده گرد و غبار به عنوان رویدادی اقلیمی در همه شرایط آب وهوایی رخ می دهد، اما به عنوان پدیده ی بارز مناطق خشک و نیمه خشک، سبب اخلال در فعالیت ها و زیرساخت های جوامع انسانی مانند کشاورزی، حمل و نقل و صنایع می گردد. در بعضی از مناطق جهان، به ویژه خاورمیانه، طوفان گردوخاک از پدیده هایی است که فراوانی رخداد بالایی دارد. در دهه ی گذشته، رخداد طوفان های گردوخاک پی در پی در این منطقه رو به فزونی نهاده تا آنجا که در ماه های سرد و پر بارش این منطقه نیز مشاهده می شود. مطالعه های صورت گرفته روی طوفان های گرد و غبار در ایران نشان می دهد که در کنار عوامل طبیعی به وجود آورنده توده ریزگردی عوامل محیطی بسیاری نیز در بروز این پدیده و پایداری و تداوم طولانی مدت آن دخالت دارند. هدف از این پژوهش بررسی روند فرونشست گردوخاک اتمسفری در یک دوره زمانی یک ساله و ارتباط آن با برخی عوامل اقلیمی و مکانی در شهرستان جوانرود بود. این مطالعه در محدوده ای به مساحت حدود 5500 هکتار در سطح شهرستان جوانرود از توابع استان کرمانشاه انجام گرفت. فرایند نمونه برداری به صورت تصادفی در 35 نقطه در سطح شهرستان و با پراکنش مکانی مناسب از اول مرداد ماه سال 1394 تا آخر خرداد ماه سال 1395 صورت پذیرفت. از مجموع 35 نقطه نمونه برداری شده، 21 نقطه در سطح شهر و 14 نقطه در مناطق روستایی واقع بود. پس از پایان هر فصل، نمونه های گردوخاک جمع آوری شده و نرخ فرونشست گردوخاک از تقسیم جرم گردوخاک بر سطح تله در طول دوره نمونه-برداری محاسبه گردید. ارتباط میان میزان فرونشست گردوخاک با ویژگی های اقلیمی از جمله سرعت باد غالب، جهت باد، میانگین رطوبت، میزان بارندگی، میانگین دما و ویژگی های مکانی از جمله فاصله نقاط نمونه برداری با مرز غربی کشور (با توجه به اینکه ورود ریزگردها بیشتر از مرز غربی و از کشور عراق است) و ارتفاع نقاط از سطح دریا، برای دوره زمانی مورد مطالعه با استفاده از آزمون همبستگی پیرسون مورد بررسی قرار گرفت. به طور کلی میانگین نرخ فرونشست گردوخاک در منطقه مورد مطالعه 38/0 گرم بر مترمربع در روز (1376 کیلوگرم بر هکتار در سال) بود. در بعد زمانی، فصل بهار با میانگین 47/0 گرم بر مترمربع در روز بیشترین میزان فرونشست و فصل تابستان (شامل ماه های مرداد و شهریور) با میانگین 26/0 گرم بر مترمربع در روز کمترین مقدار را به خود اختصاص داده بود. در بعد مکانی، نقاط روستایی در فصل زمستان با میانگین 52/0 گرم بر مترمربع در روز بیشترین میزان فرونشست و نقاط شهری در فصل تابستان با میانگین 23/0 گرم بر مترمربع در روز کمترین نرخ فرونشست را در بازه ی زمانی مورد مطالعه داشتند. نتایج مطالعه نشان داد میزان فرونشست گردوخاک در منطقه مورد مطالعه بسیار بیشتر از حدود مجاز تعریف شده در برخی نقاط جهان بود. میزان فرونشست گردوخاک در نقاط روستایی و نزدیک به مرز غربی کشور با عراق بیش از نقاط شهری بود و با افزایش ارتفاع از سطح دریا کاهش یافت. فرونشست گردوخاک با جهت و سرعت باد همبستگی مثبت و معنی دار (به ترتیب در سطوح 1 و 5 درصد) و با میانگین رطوبت و میزان بارندگی همبستگی منفی داشت. به نظر می رسد اختلاف مقادیر فرونشست بین نقاط نمونه برداری شده، ناشی از اثر غبارهای محلی، ارتفاع نقاط از سطح دریا، فاصله نقاط از مرز کشور با عراق، ارتفاع سکوهای نمونه برداری (در مناطق روستایی به دلیل ارتفاع کمتر پشت بام ها ظروف نمونه گیری ارتفاع کمتری نسبت به سطح زمین داشتند) و همچنین نزدیکی به زمین های کشاورزی و مراتع بدون پوشش بوده باشد. مقادیر بالای فرونشست گردوخاک اتمسفری در منطقه و رابطه آن با برخی عوامل اقلیمی احتمالا به دلیل اثرپذیری همزمان منطقه مورد مطالعه از رخدادهای محلی و منطقه ای طوفان های گردوخاک (ناشی از رخداد طوفان های گردوخاک در کشورهای همسایه و انتقال آن به منطقه) است.

کلیدواژه ها:

نرخ فرونشست ، گرد و غبار ، ارتفاع از سطح دریا ، عوامل اقلیمی ، جوانرود