بررسی عوامل محیطی کنترل کننده کربن آلی خاک در مراتع مناطق خشک (مطالعه موردی: منطقه یانسی گناباد)

سابقه و هدف: مراتع مناطق خشک و بیابانی علی رغم پوشش گیاهی ناچیز، اما به دلیل سطح وسیع در مقیاس جهانی، بیش از یک سوم ذخایر سطحی و زیرزمینی کربن خشکی های زمین را در خود جای داده اند، مدیریت کربن آلی خاک مراتع، نیازمند آگاهی از مقدار موجود و شناخت عوامل موثر بر آن می باشد. میزان کربن آلی خاک، نتیجه تعادلی است که بین کربن گیاهی افزوده شده به خاک و کربن خارج شده از خاک توسط آب شویی، پوسیدگی و فرسایش برقرار است. تحقیق حاضر به ارزیابی تغییرات کربن خاک و چگونگی رابطه ی آنها با پارامترهای محیطی در مراتع خشک و نیمه خشک می پردازد. به این منظور، مراتع منطقه یانسی گناباد، به عنوان الگویی از مناطق خشک کشور انتخاب شده و با هدف بررسی تاثیر ویژگی های خاکی، مدیریت اراضی و پوشش گیاهی بر تغییرات کربن آلی خاک مورد مطالعه قرار گرفتند. از این رو در تحقیق حاضر، بررسی رابطه کربن آلی خاک با برخی خصوصیات خاک و عوامل اقلیمی و تعیین مهمترین عوامل تاثیرگذار بر کربن آلی خاک از بین متغییرهای مطالعاتی مد نظر است. مواد و روش ها: محدوده مورد مطالعه در منطقه یانسی در محدوده جغرافیایی 20 °32 تا 39 °32 عرض شمالی و 57 °59 تا 13 °60 طول جغرافیایی قرار گرفته است. آماربرداری پوشش گیاهی منطقه، با کمک روش تلفیقی ترانسکت دایره ای انجام شد، پارامترهای محیطی اندازه گیری شده شامل ارتفاع از سطح دریا (فیزیوگرافیک)، متوسط بارندگی سالانه، متوسط دمای سالانه و متوسط نم نسبی سالانه (اقلیمی)، واکنش خاک، هدایت الکتریکی، کلسیم، منیزیم، سدیم، پتاسیم، فسفر، کربن آلی و بافت خاک بودند. برای تعیین عوامل محیطی موثر بر تغییرات کربن خاک، از آنالیز مولفه‬های اصلی (PCA) بر مقادیر عوامل و ضرایب همبستگی به عنوان معیاری از تشابه بین پلات ها استفاده گردید. یافته ها: نتایج تحلیل مولفه های اصلی نشان داد که پارامترهای پوشش گیاهی، اقلیمی، بافت خاک و ارتفاع نقش زیادی در کنترل کربن آلی خاک در این مراتع دارند. میزان کربن خاک، دارای همبستگی مثبت با رس (39%)، شن (33%)، پتاسیم (30%) و منیزیم (21%) و همبستگی منفی با ارتفاع (32%-)، ازت (18%-)، بارندگی (39%-)، رطوبت نسبی(39%-) و پوشش گیاهی (34%-) بود. نتیجه گیری: در این مطالعه مشخص شد که در مراتع خشک و نیمه خشک کشور، میزان کربن آلی خاک در درجه اول تحت تاثیر بارش و درجه حرارت و در مرتبه دوم، تحت تاثیر بافت خاک و در درجات بعدی تحت تاثیر ارتفاع و پوشش گیاهی است، بنابراین ترکیبی از فاکتورهای مختلف به ویژه موارد ذکر شده برای درک و برآورد معنی دار سطوح کربن آلی خاک نیاز است و بدون درنظر گرفتن کامل عوامل کنترل کننده کلیدی با هم، هرگونه برآوردی از از کربن آلی خاک غیر قابل اتکا خواهد بود.

کلیدواژه ها:

مرتع ، کربن آلی ، خاک ، عوامل محیطی