ارزیابی شاخص های خطرپذیری فلزات سنگین ناشی از مصرف سبزیجات شهرستان ورامین

چکیده سابقه و هدف: تجمع فلزات سنگین در خاک های کشاورزی، علاوه بر آلودگی محیط زیست موجب افزایش غلظت و جذب فلزات سنگین در گیاهان می شود. مصرف روزانه محصولات کشاورزی مهمترین مسیر مواجهه انسان با آلاینده ها و بیماری های مختلف است. هدف از این مطالعه تعیین غلظت برخی از فلزات سنگین در سبزیجات و گیاهان رایج در بخشی از اراضی کشاورزی شهرستان ورامین در استان تهران و ارزیابی میزان خطر زیست محیطی عناصر سنگین با استفاده از ضرائب خطرپذیری(HQs) مرتبط با سلامت انسان است. مواد و روش ها: نمونه برداری مرکب از سبزیجات ریحان، شاهی، تربچه، تره، نعناع، جعفری، چغندر، مرزه و همچنین گیاهان ذرت و برنج در منطقه ای با وسعت 50 هکتار در سه تکرار به صورت تصادفی انجام شد. نمونه ها پس از آماده سازی به روش هضم خشک آماده سازی و اندازه گیری شد و غلظت کادمیوم، سرب، روی، مس، کروم، کبالت و نیکل با استفاده از دستگاه جذب اتمی تعیین گردید. سپس فاکتور تجمع زیستی، فاکتور انتقال، دریافت روزانه و شاخص های خطرپذیری فلزات سنگین برای انسان محاسبه شد. یافته ها: بیشترین غلظت روی، مس، سرب، کادمیوم، کبالت، کروم و نیکل به ترتیب در گیاه شاهی (54/12)، نعناع (3/3)، نعناع (1)، تربچه (22/0)، ریحان (48/0)، تره (70/0) و ذرت (24/1 میلی گرم بر کیلوگرم ماده خشک) مشاهده گردید. فاکتور انتقال عناصر سرب در شاهی، کادمیوم در جعفری، روی در چغندر، کبالت، کروم و سرب در تربچه و کروم در مرزه بیشتر از یک بود (1فاکتور انتقال (TF) برای گونه های برنج، ذرت و مرزه برای تمام عناصر سنگین مورد مطالعه کمتر از 1 بود. مقدار فاکتور تجمع زیستی (BCF) در گیاه نعناع برای عنصر کبالت، و برای گیاهان چغندر و مرزه برای عنصر کادمیوم بیشتر از یک و برای سایر گیاهان مقدار این فاکتور برای عناصر مورد مطالعه کمتر از یک بدست آمد. بیشترین ضریب خطرپذیری به بیماری های غیرسرطانی ناشی از کادمیوم، کبالت، مس، نیکل، روی و سرب در اثر مصرف برنج در افراد بزرگسال، (062/0، 009/0، 110/0، 025/0، 052/0، 193/0) و در کودکان (061/0، 008/0، 096/0، 020/0، 050/0 و 149/0) مشاهده شد. شاخص خطرپذیری همه عناصر در یک گیاه خاص (THQ) در هر دو گروه سنی، به صورت زیر کاهش یافت: (چغندر˃ ذرت ˃ نعناع ˃ ریحان˃ تره˃ شاهی˃ مرزه˃ جعفری˃ تربچه ˃ برنج) و در دامنه بی خطر قرار گرفت. نتیجه گیری: ضریب خطرپذیری هر عنصر در مجموع محصولات کشاورزی مطالعه شده در منطقه (TDHQ) کمتر از یک بود و بیانگر عدم وجود خطر بیماری های غیرسرطانی برای مصرف کنندگان ناشی از مصرف 10 محصول بررسی شده مطابق با الگوی مصرف ملی ایران است. سرب در گروه سنی کودکان بیشترین TDHQ (300/0) را نشان داد و بیانگر ضریب خطرپذیری بیشتر سرب در مجموع محصولات مصرفی نسبت به سایر عناصر است. به طور کلی نتایج نشان داد که شاخص خطرپذیری (HI) عناصر سنگین برای هر دو گروه سنی مورد مطالعه کوچکتر از 1 بوده و بیانگر این است که ساکنان در منطقه مورد مطالعه در وضعیت امن قرار دارند.

کلیدواژه ها:

شاخص خطرپذیری ، ضریب خطرپذیری ، فاکتور انتقال ، فاکتور تجمع زیستی