تدوین شاخص های سلامت روانی و ارائه الگو بر مبنای تحلیل محتوای آیات قرآن کریم

زمینه و هدف: سلامت روان و دست یابی به آن، از جمله مسائل حیاتی و اساسی در زندگی انسان هاست. روانشناسان غربی شاخص هایی را برای سلامت روان مطرح می کنند. دیدگاه اسلامی به سلامتی و بیماری روان، به دلیل متفاوت بودن مبانی هستی شناختی، اعتقادی، انسان شناختی و معرفت شناختی آن با مبانی غربی، در عین وجود برخی اشتراکات، می تواند متمایز باشد. هدف پژوهش حاضر، تدوین شاخص های سلامت روانی و ارائه الگو بر اساس تحلیل محتوای آیات قرآن کریم بود. در قرآن کریم، برای توصیف حالات روانی انسان ها، از واژگان متنوعی استفاده شده است. نفس ، قلب ، فواد و صدر از پرکاربردترین این اصطلاحات هستند. به نظر می رسد که با تحلیل محتوای آیات قرآن کریم در رابطه با اصطلاحات بیان شده، و با بررسی آیات مرتبط با ابعاد روان از جمله ابعاد رفتاری، شناختی (فکری)، انگیزشی و گرایشی (و نیازها)، اخلاقی، هیجانی (احساسی)، و نیت، و با در نظر گرفتن روابط چهارگانه انسان با خود، خدا، دیگران، و هستی، و نیز با در نظر داشتن مبانی انسان شناختی برآمده از قرآن کریم (مانند در نظر گرفتن فطرت انسانی و غایت خلقت)، بتوان به تعریفی از سلامت روان بر مبنای قرآن کریم دست یافت.روش: پژوهش حاضر به لحاظ روش، کیفی بود. در پژوهش حاضر جهت استخراج شاخص های سلامت روانی از چشم انداز روابط چهارگانه انسان با خدا، خود، دیگران و هستی، با استفاده از شیوه های کدگذاری (کدگذاری باز، محوری، و گزینشی) در نظریه برخاسته از داده ها مقوله ها، و مفاهیم دسته بندی شدند. جهت نقد و بررسی ملاک های بهنجاری و نابهنجاری در قرآن کریم، کلیدواژه های مرتبط با هر ملاک در قرآن کریم جستجو شده، آیات مرتبط استخراج شدند و در قالب مقولات و طبقات دسته بندی شدند. جهت بررسی صحت استخراج آیات و کدگذاری ها، جداول در اختیار دو تن از متخصصین حوزوی و دانشگاهی مرتبط با بحث قرار داده شد.جامعه مورد پژوهش حاضر نیز شامل تمامی سوره هایی از قرآن کریم که به مباحث مربوط به نفس ، قلب ، فواد ، صدر ، عقل ، فطرت ، شاکله و به طور کلی ابعاد مرتبط با روان انسان (شناختی، عاطفی- هیجانی، رفتاری و ...) و نیز روابط چهارگانه انسان (با خدا، خود، دیگران، هستی) پرداخته اند، بود. در رابطه با بررسی ملاک های بهنجاری و نابهنجاری، و نیز مباحث مربوط به انسان و مبانی انسان شناختی برآمده از قرآن کریم، جامعه مورد پژوهش حاضر، تعدادی از کتب مرجع در حوزه های مرتبط بودند.یافته ها: با توجه به نقش و اهمیت مبانی انسان شناسی در تدوین شاخص های سلامت روان، مبانی اسلامی و قرآنی مرتبط با انسان در پژوهش حاضر مورد بررسی قرار گرفت و نقش آنها در نگاه به مقوله های سلامت و بیماری و بهنجاری و نابهنجاری مورد بحث واقع شد. خلاصه ای از مبانی اثرگذار بر تعریف و ارائه شاخص های سلامت، بیماری، بهنجاری، و نابهنجاری در جدول زیر قابل مشاهده است.