فرازمندی دیوانسالاری در تمدن اسلامی و نقش دبیران ایرانی (با تاکید بر قرون نخست هجری)

پس از فتح ایران، بستر مناسبی برای استفاده از تجارب دیوانی و تشکیلاتی ایرانیان که از تجربه و سابقه تمدنی قابل توجهی در امور ملکداری و امور دیوانی برخوردار بودند، فراهم آمد. فاتحان عرب پس از اینکه محاسبه درآمدهای ناشی از خراج و جزیه بویژه ثبت و ضبط ساب مناسبات مالی در مناطق مختلف ایران را بسیار فراتر از توان و استعداد تشکیلاتی خود یافتند، به ناچار دست یاری نزد ایرانیان دراز کردند و از طبقه دبیران ایرانی به مثابه بازوی توانمند اداری و اجرایی در امر خطیر ملک داری سود جستند. تعریب دواوین را می توان نقطه عطف در دیوانسالاری عربی اسلامی دانست. دبیران ایرانی نه تنها پیش از عربی سازی دیوانسالاری اسلامی مجریان و مدیران تشکیلات اداری و مالی دستگاه حکومتی بودند، بلکه نقش اصلی و اساسی را نیز در مرحلهگذار از دیوانسالاری بومی به دیوانسالاری عربی بازی کردند. بدین ترتیب پایه های دیوان سالاری اسلامی از آغاز تاسیس تا مراحل تکمیلی و تکاملی آن با دخالت دبیران ایرانی و با اتکاء به میراث دیوانی ایران ساسانی گذاشته شد

کلیدواژه ها:

دیوانسالاری اسلامی ، دیوانسالاری ایرانی ، دبیران ایرانی ، تعریب دیوان ها ، تمدن اسلامی