تکوین فعل است در زبان فارسی

این مقاله تکوین فعل است در زبان فارسی و تحول دستوری آن در قالب فرآیند دستوری شدگی تا تبدیل شدن به واژه بست و دلایل آن را بررسی میکند. نتیجه ی مطالعه نشان میدهد که فعل است از صیغه ی سوم شخص مفرد ریشهی ah به معنای بودن در فارسی باستان مشتق شده است. در فارسی میانه ریشه و ماده ی فعل ah یکسان است اما صورتهای صرفی متفاوتی دارد. است یکی از صیغه های آن محسوب میشود که در اصل ahţi بوده و پس از دو تغییر آوایی یعنی حذف واکه ی پایانی و تبدیل صدای /h/ قبل از /ţ/ به صوت /s/، به است تبدیل شده و به فارسی نو انتقال یافته است. معنای واژگانی و فعلی آن (وجود داشتن/ حضور داشتن) است اما بر اثر فرآیند دستوری شدگی، معنای نقشی رابطه یافته و باز در ادامه ی روند تحول پذیری، دستوری تر گردیده و با حفظ همین معنا به واژهبست تبدیل گشته است. صورت واژه بست آن در صیغه ی سوم شخص مفرد، شش گونهی متفاوت دارد که در حکم تک واژگونه و در توزیع تکمیلی اند. به نظر میرسد در ادامه ی روند دستوری شدن در حال تبدیل شدن به وند تصریفی باشد. دلایل دستوری شدن آن را نیز میتوان بسامد زیاد، نوع ساخت، گرایش به سادگی و شرایط آوایی آن برشمرد.

کلیدواژه ها:

فارسی باستان ، فارسی میانه ، فارسی نو ، دستوری شدگی ، واژه بست