فقه شبه حقوقی و دینورزی فضیلت بنیاد

نسبت تکلیف و فضیلت، به سان رابطه عمل است و نیت؛ و البته فاصله این دو از هم به همین میزان. هرگاه کار درست با نیت فضیلت مند همراه گردد، محصولشان ناگزیر کردار نیک خواهد بود. فروکاستن دین به حقوق و یا اخلاق البته نه خدمت به دین است، و نه یاور حقوق و اخلاق. در عین حال بن مایه های فضیلت گرایانه دین، به مثابه یکی از ساحت های نرم افزاری مهم زندگی انسانی، دین را به شدت به اخلاق فضیلت گرا نزدیک کرده است؛ اما همان انگاری دین و اخلاق خطای معرفتی و تاریخی بزرگی است. بر خلاف حقوق که عمده و بلکه تنها دغدغه اش عمل تابعان است، دین به سان اخلاق فضیلت به شدت متوجه نیت آدمیان است. انسان مطلوب از دید حقوقی، شهروند قانونمندار و مطیع دستورات قانونی است؛ در حالی که دین ورز فضیلت مند با نیت هایش زیست می کند. تحلیل تاریخی دین ورزی مسلمانان نشان دهنده چیرگی تلقی شبه حقوقی از دین بر تلقى فضیلت گرایانه از آن است. در حالیکه شریعت تکلیف محور حقوقی، تجویز نسخه ای است هنجاری برای پاسخ به سئوال چه باید کرد مکلف فقهی، فضیلت و عرفان ناظر به این پرسش از دین که چگونه انسانی باید برد . نگارنده تحویل دین به شریعت شبه حقوقی را یکی از علت های عمده ناکامی اخلاقی جهان اسلام، و البته پیش از آن جهان یهودیت و مسیحیت، می داند. در میان مسلمانان، نخست این متکلمین بودند که در دام دیانت شبه حقوقی - که خود محصول دستگاه اداری / قضایی امویان و پس از آن عباسیان بود- گرفتار آمدند. بعدها فیلسوفان مسلمان نیز نتواستند از این گرفتاری تاریخی رهایی یابند. کمترین پیامد تلقی شبه حقوقی از مسوولیت الهی انسان، تربیت دین مداران سوداگری است که به طمع بهشت نیکی می کنند و از خوف دوزخ فرمانبری.

کلیدواژه ها:

تکلیف ، نیت ، فقه شبه حقوقی ، اخلاق فضیلت گرا ، دیانت فضیلت بنیاد