اخلاق حکمرانی در شاهنامه حکیم فردوسی

شاهنامه حکیم فردوسی، یکی از مهمترین آثار حماسی جهان و برجسته ترین منظومه حماسی و ملی ایرانیان، حجم قابل توجهی از میراث کهن دینی، فرهنگی و زبانی ایران باستان را در خود جای داده است. شگفت آن که اگرچه شاهنامه اثری رزمی- حماسی محسوب میشود، ولی سرشار از آموزه ها و مطالب اخلاقی و کاربردی است و مضامین اخلاقی همچون جامه ای زیبنده و برازنده قامت این حماسه دیرسال را پوشانده و زینت داده است. در این منظومه، هنجارها و هشدارهای اخلاقی موکدی برای طبقه حاکم به عنوان قدرتمندترین، اثرگذارترین و مسوول ترین طبقه در میان اقشار مختلف جامعه آمده است. برای مثال، حکمرانان برای توفیق یافتن در امر حکومت، نیاز به آمادگیهایی ویژه دارند و گذشته از احرازصلاحیت فکری و علمی مانند بهره مندی از دانش، هوش و فرهنگ، علم سیاست و کشورداری، بایستی به حلیه اخلاق آراسته و به هنجارها و قواعد اخالقی خاص طبقه خود نیز پایبند باشند. در حقیقت، اخلاق تضمین کننده مصونیت حاکم و حکومت در برابر خطرات و آسیبهای احتمالی و ضامن کامیابی، دوام و بقای وی و ملک اوست. در شاهنامه، خداباوری و خداپرستی، دینداری و خردمندی مبانی و پایه محکم و استوار اخلاقی اند که سایر ارزشها و اصول اخلاقی بر آن وضع میشوند و قوام و دوام مییابند، و فضیلتهایی مثل عدالت گستری و دادگری، راستی، گشاده دستی و بخشش، بردباری و فروتنی، پیروی از نیکی و پرهیز از بدی، پیمانداری و وفای به عهد و قدرشناسی؛ و رذیلت هایی از قبیل ظلم و بیدادگری، دروغ، خشم، تکبر، حرص و آز، پیمان شکنی و حسد در زمره بااهمیت ترین و برجسته ترین اصول اخالقی حکمرانان آمده است. در این جستار در پی آنیم تا پس از ارائه تعریفی کوتاه از اخلاق، با مطالعه و مرور شاهنامه فردوسی ضمن بررسی بایدها و نبایدهای توصیه شده به شاهان و حکمرانان، ام الفضائل و ام الرذائل اخلاق حاکمان را جستجو و مطرح نماییم.

کلیدواژه ها:

شاهنامه فردوسی ، اخلاق ، حکمرانی/ شهریاری ، فضایل ، رذایل