آب و مشکلات دریاچه ارومیه

ایران در کمربند خشک جهان قرار دارد. این سرزمین در دهه های اخیر با خشکسالی هایی مواجه گشته است و در عین حال بهره برداری بی رویه از آبهای سطحی و زیرزمینی در بعضی از مناطق ایران بر مشکلات یادشده افزوده است. این امر نتیجه موقعیت جغرافیایی ایران است که یک سوم متوسط بارش جهان را دارا است، که موجب گردیده است تا از کشورهای خشک و نیمه خشک جهان در منطقه خاورمیانه بشمار آید و در نتیجه با بحران آب مواجه شود. در ایران از 413 میلیارد متر مکعب بارش سالیانه کشور حدود 269 میلیارد متر مکعب به اشکال مختلف از دسترس خارج می گردد و از باقیمانده نزولات بیش از 93 درصد آن صرف کشاورزی می شود. درحوضه آبریز دریاچه ارومیه میانگین مجموع منابع سطحی ورودی به دریاچه ارومیه تا سال 73-1372 حدود 5 میلیارد متر مکعب بوده ولی در بین سال های 1372-73 و 1391-92 به حدود 2/5 میلیارد متر مکعب کاهش یافته است. یعنی در 20 سال اخیر حدود 50 درصد از منابع ورودی آب سطحی کاهش یافته است و حجم کل برداشت از منابع آب زیرزمینی در این حوضه آبریز در شرایط کنونی حدود 2015 میلیون متر مکعب در سال است که به علل برداشت بی رویه از سفره های آب زیرزمینی بعضی از این سفره ها از نظر توسعه برداشت، ممنوعه اعلام شده اند که بیشتر آنها مربوط به منابع آب زیرزمینی استان آذربایجان غربی است که طی ده سال اخیر دو برابر شده است و میزان برداشت آب زیرزمینی استان آذربایجان شرقی و کردستان تقریبا بدون تغییر بودهاست. تعداد کل چاه عمیق فعال در 24 دشت حوضه ارومیه 44423 حلقه و تعداد کل چاه نیمه عمیق فعال در 25 دشت حوضه 21874 حلقه و تعداد قنات در 21 دشت 1527 حلقه و تعداد چشمه در 25 دشت 843 است. جمع کل تخلیه از منابع آب زیرزمینی 2778/853 میلیون متر مکعب است. از حدود 4/5 میلیارد متر مکعب آب مصرفی کشاورزی حدود دوسوم آن از آب سطحی و بقیه یعنی یک سوم آن از آبهای زیرزمینی تامین می شود.مطابق آمار موجود از حدود 4854 میلیون متر مکعب مصارف حوضه ی آبریز 4317 میلیون مترمکعب آن در بخش کشاورزی، حدود 89 درصد یا 469 میلیون متر مکعب در بخش شرب و بهداشت 9/7 درصد ( 68 میلیون متر مکعب) آن در بخش صنعت و 1/4 درصد به مصرف شرب می رسد. بدین ترتیب میزان واردات آب سطحی و زیرزمینی کمتر از آب مصرفی در بخش های یادشده است. در واقع بهره برداری بیش از حد آب های زیرزمینی (چاه های عمیق و نیمه عمیق و ... ) موجب گردید که نسبت بهره برداری از واردات آب دریاچه به حجم منابع آب آن از حد متعادل خارج گردد و سرانجام به خشکی بخش عظیمی از دریاچه منجر شود. در این مطالعه نگارنده سعی دارد راهکارهای عملی را برای جلوگیری از خشکی کامل دریاچه ارومیه ارائه دهد.

کلیدواژه ها:

دریاچه ارومیه ، خشکی ، کمبود آب