اثرات زیستی پرتوهای یونساز با دز کم و در حد تابش گیری شغلی

انسان در طول عمر خود در معرض عوامل متعدد فیزیکی، شیمیایی و زیستی می باشد. از این عوامل، پرتوهای یونساز از عوامل شناخته شده کشنده در دزهای بالا (بیش از 100 میلی سیورت) می باشد. پرتوهای یونساز از کاربرد گسترده ای در درمان سرطان برخودار بوده و ابزار بسیار مهم تشخیصی در پزشکی است. این فعالیت ها منجر به تابش گیری شغلی تعداد کثیری از افراد جامعه شاغل در مراکز درمانی و تشخیصی می شود. علی رغم یک قرن مطالعه به منظور حفاظت در برابر تشعشع، تخمین مخاطره بر مبنای برون یابی یافته های بازماندگان بمب اتمی ژاپن انجام می شود. شواهد تجربی مبین آسیب مولکول DNA ناشی از واگذاری مستقیم یا غیر مستقیم پرتو یونساز می باشد. انواع آسیب های ایجاد شده در مولکول DNA تحت تاثیر فرایندهای مختلف ترمیم قرار می گیرد، اما آسیب های ترمیم نشده یاغیر قابل ترمیم به جهش، تغییرات کروموزومی و مرگ سلولی می انجامد. این تغییرات سلولی ومولکولی با فرضیه هدف توجیه می شود که بر اساس آن اثرات استوکاستیک پرتوهای یونساز خطی غیر آستانه ای LNT در نظر گرفته می شود. الگوی استاندارد بر مبنای آسیب مستفیم DNA و ایجاد پارگی دو رشته DNA بنا نهاده شده است. پیشرفت بسیار مهم دهه اخیر در فهم اثرات زیستی پرتوهای یونساز مبین پاسخ سلول های همسایه تابش ندیده است که به اثر همسایگی یا برون تنی معروف شده است. پاسخ های غیر هدف شامل دامنه ای از اثرها مانند پاسخ سازگاری، ناپایداری ژنومی و اثر همسایگی است. با توالی یابی ژنوم انسان و توسعه تکنیکی در زیست شناسی سلولی، اثر پرتو بر بیان ژن مورد بررسی قرار گرفت. در این بررسی ها نشان داده شد که بیان ژن در دزهای کم کمتر از 0/2 گری با بیان آن در دزهای بالا کاملا متفاوت است. در همه این بررسی ها، جنبه های مختلف اثر همسایگی مشخص شد. اول آنکه، اثر در دزهای کمتر از 0/2 گری مشاهده می شود و در دزهای بالاتر به حالت اشیاع می رشد. دوم آنکه دو راه انتقال اثر یعنی ارتباط سلول به سلول و رهایش عواملی از سلول های تابش دیده به محیط وجود دارد. این عوامل شامل گونه های فعال اکسیژن که رادیکال های آزاد بسیار فعال تولیده شده یا گونه های نیتروژن فعال می باشد. همه اینها مولکول های مهم علامت دهی در پاسخ های تنش سلولی می باشند. علی رغم پیشرفت های مهم در درک مبانی پاسخ های همسایگی، به مطالعات بیشتری در شرایط داخل بدن نیاز دارد. مسیله مهم آن است که هنوز نمی دانیم این پاسخ ها اثر حفاظتی یا آسیب زننده دارند که در نهایت تعیین کننده هر اثری است که بر روی منحنی پاسخ- دوز در دوزهای کم ایجاد می کند

کلیدواژه ها:

اثر بیولوژیکی ، ناپایداری ژنومی ، اثر همسایگی ، حفاظت در برابر پرتو ، تابش گیری شغلی