کاربرد نشانگرهای زیستی آسیب شناسی بافتی و سلولی جهت پایش زیستی آلاینده ها

اهمیت زیاد ارزیابی و نظارت بر اکوسیستم های دریایی ضرورت استفاده از شاخص های بیولوژیکی مناسب برای این محیط های را برجسته کرده است. در طول چند دهه گذشته، تغییرات بافتی در موجودات آبزی به عنوان نشانگرهای زیستی در آلودگی های محیطی استفاده می شوند. در این مطالعه نکاتی در خصوص نشانگرهای بافتی و سلولی در موجودات آبزی ارایه می گردد. بیماری های ماهی و امراض بافتی آن ها، به طیف گسترده ای از علل مانند میزان حساسیت موجود، غلظت آلاینده ها، شرایط محیطی و غیره بستگی دارد. نشانگرهای زیستی معیارهایی برای پاسخ موجودات یا سیستم های بیولوژیکی در معرض خطر هستند که می توانند اثرات آلاینده های محیطی را نشان دهند. برای کسب اطلاعاتی در مورد تاثیر مواد شیمیایی خاص بر روی موجودات زنده دریایی، یا تغییرات مکانی و زمانی در غلظت آلاینده ها و بررسی کیفیت محیط زیست می توان از انواع مختلفی از نشانگرهای مولکولی، بیوشیمیایی، فیزیولوژیکی و بافتی بر روی جمعیت آن ها استفاده نمود. یکپارچگی لیزوزیم از نشانگرهای مفید در آسیب شناسی سلولی است. لیزوزیم ها اندام های جداشده از غشا می باشند که حاوی آنزیم های هیدرولیزی آبی برای تخریب مواد درون سلولی یا برون سلولی می باشند. در صدف های دوکفه ای لیزوزیم ها قادر به جمع آوری طیف متنوعی از فلزات سمی و مواد شیمیایی آلی (PAH، PCB، هیدروکربن های نفتی)، می باشند که می تواند تحریک های قابل توجهی در لیزوزیم ها ایجاد کند (از جمله بی ثباتی غشای لیزوزومی، کاهش عملکرد پمپ پروتون لیزوزوم و افزایش حجم لیزوزوم). تغییرات ساختاری لیزوزوم معمولا با کاهش پایداری غشاهای لیزوزومی و افزایش فعالیت آنزیم های لیزوزومی همراه است که ممکن است خطر بالقوه برای سلامت سلول یا ارگانیسم باشد. کبد ماهی استخوانی که از نشانگرهای مهم در آسیب شناسی بافتی است، اندام مهم در سوخت و ساز محسوب شده که در دفع مقدار کم فلزات مضر نیز نقش ایفاء می کند. گزارش های متعددی از تغییرات آسیب بافتی در کبد ماهیانی که در طیف گسترده ای از ترکیبات آلی و فلزات سنگین قرار دارند، وجود دارد. کبد ماهی ها به آلودگی های محیطی حساس هستند واز آنجا که بسیاری از آلاینده ها در کبد تجمع می یابند، مقدار آلاینده ها در این اندام در سطوح بسیار بالاتر (چندین مرتبه از نظر اندازه) نسبت به محیط، یا سایر اندام ها نمایان می شود. کلیه در ماهیان دریایی نقش مهمی در حفظ غلظت اسمزی ایفا می کند. علاوه بر این، کلیه حجم زیادی از جریان خون را دریافت می کند و به عنوان یک اندام عمده برای دفع متابولیت های مختلف زیوبیوتیک ها استفاده می شود. از آن جایی که بافت های کلیوی به طور پیوسته در معرض مواد شیمیایی سمی قرار می گیرند، خطر تاثیر بر روی این عضو بالا است. ضایعات آسیب شناسی بافتی غیراختصاصی کلیوی می تواند نشان دهنده قرارگیری موجود در معرض ارگانوکلرید، ترکیبات نفتی، ارگانوفسفرها، علف کش ها و فلزات سنگین باشد. به طور کلی، بررسی تغییرات در سطوح پایین تر موجودات زنده (واکنش های مولکولی و بیوشیمیایی) برای اندازه گیری حساس تر، تکرارپذیرتر و آسان تر از بررسی سطوح بالاتر موجودات زنده (واکنش های جمعی و اجتماعی) بوده و به طور مستقیم نشان دهنده سلامت اکوسیستم ها است.

کلیدواژه ها:

نشانگرزیستی ، آلودگی محیطی ، آسیب شناسی بافتی- سلولی