تصویر و مفاهیم درخت سخنگو بر قالی های دستباف

قالی ایران همواره تجلیگاه باورها و آیینهای اقوام مختلف این سرزمین بوده است. در میان نقوش گوناگون گیاهی و جانوری، قالیهای منقوش به درخت سخنگو که به واقواق نیز مشهورند، به واسطه خصوصیات تصویری خود نقش روایی را جایگزین رویه تمثیلی ونمادین نقوش تزیینی فرش نموده اند.پژوهش حاضر هدف خود را دستیابی به کیفیات بصری و مفاهیم این درخت از طریق بررسی تطبیقی میان آثار موجود در سه تمدن ایران، هند و آسیای میانه قرار داده است. پژوهش بر روی مفاهیم و در زمینه سنت تصویری با اتکا به مدارک برجای مانده در فرهنگ، ادبیات و سنت تصویری قالیهای ایران، هند و آسیای میانه انجام پذیرفته است. نتیجه حاصل نشان میدهد که واقواق ریشه در دل فرهنگ کهن هندو ایرانی دارد ولی با جدایی شاخه های این تمدن معانی گوناگونی یافته است. در هند این درخت از بعد مفهومی، تصویری از درخت دانش و تصویری از کلیله و دمنه بهعنوان خرد جاری از زبان حیوانات است، اما هنگام ورود به نواحی شرقی، این بعد مفهومی را حفظ و در نواحی شمال غربی ایران بهواسطه پیوند با ریشه های شمنیزم برجای مانده از آسیای میانه به درخت زندگی، بخشی از مناسک باروری و مامن سکونت ارواح تصویر کنونی تبدیل میشود. این نقشمایه تزیینی به مرور از قرن ششم هجری/ دوازدهم میالدی و با ورود قبایل آسیای میانه به سرزمین ایران وارد شده و به صورتهای گوناگونی تجلی مییابد. این پژوهش با روش توصیفی/ تحلیلی صورت گرفته است.

کلیدواژه ها:

درخت سخنگو ، واق واق ، فرش ایران ، کلیله و دمنه