بلاغت در تشبیهات نفثه المصدور

شهاب الدین محمد زیدری نسوی، نویسنده ی کتاب نفثه المصدور، یکی از نویسندگان بنام و توانای قرن هفتم هجری است که با استفاده از آرایه های بدیعی و بیانی، در سبک فنی و مصنوع، توانسته است جزییات حمله مغول به ایران را با زبانی ادبی و با لحنی سوزناک، بازگو کند. آنچه بیش از هر چیز در نفثه المصدور جلب توجه می کند، استفاده یزیدری نسوی از تشبیه بع هتوان یکی از عناصر خیال است. نفثه المصدور پر است از صحنه ها وموقعیت هایی که ثمره شان خلق تشبیهات خیال انگیز، نو، خلاق و بدیع است که تنها از زاویه دید چنین نویسنده ی توانایی می توان بدان نگریست. در پژوهش حاضر، به روش تحلیلی، تشبیهات موجود در نفثه المصدور و میزان تناسب آنها با اقتضای حال (متن، نویسنده و مخاطب) مورد بررسی قرار گرفته است. از آن جا که لازمه ی بلاغت در کلام، سخن گفتن به اقتضای حال است؛ و با توجه به این که حال وهوای کلی موجود در اثر، همه ترس است و فرار و قتل و غارت، و آنچه در آن دوران دیده و شنیده شده، همه جنگ است و خون و مرگ و ناله و غم، بدیهی است که در چنین شرایطی، نمی توان از ییبایی صبح و موی و روی معشوق گفت و شنید. در این پژوهش، چند مثال در باب عدم توجه نویسنده به تناسب کاربرد تشبیه با شرایط و حال و هوای موجود در اثر آورده شده که می توان دودلیل را برای آن در نظر گرفت؛ اول: گذشت زمان و کاسته شدن بار احساسی آن موقعیت ها پس از پهار سال در زمان نگارش اثر، و دوم: تمایل نویسنده به استفاده از تشبیهات و آرایه های مختلف برای زیبا سازی متن و زینت آن بدون توجه به اقتضای حال.

کلیدواژه ها:

نفثه المصدور ، تشبیه ، بلاغت ، تشبیهات نامتناسب ، اقتضای حال