سیستم دادرسی اختصاصی اطفال و نوجوانان بزهکار

دادرسی افتراقی به نوعی بدین معناست که در کنار قواعد ماهوی متفاوت، بر اساس مطالعات کیفری صورت گرفته، حقوق کیفری شکلی متفاوتی نیز نسبت به این افراد در نظر گرفته شده است که آن را به دادرسی افتراقی ویژه اطفال تعبیر می کنند. این نظام خاص دادرسی به طور مشخص با تصویب قانون اطفال بزهکار در سال 1338 در ایران آغاز شد و در حال حاضر تحت حاکمیت قانون آیین دادرسی کیفری 1392 قرار دارد. علارغم اینکه کودکان در بسیاری از نظام های کیفری دنیا از مسیولیت کیفری معاف هستند، اما به دلیل اینکه جامعه دچار بحران جرایم ناشی از اعمال کودکان نشود قانونگذار مجبور به اقدامات قانونی جهت کنترل و پیشگیری از جرایم اطفال و نوجوانان در مرحله دادرسی است. درست است که طفل در قانون کیفری ایران مسیولیت کیفری ندارد اما در تمامی موارد احراز طفل بودن بزهکار و اینکه رشد و بلوغ او هنوز تکامل نیافته است همواره باید توسط نهاد دادرسی مشخص و معلوم گردد. اما متاسفانه مشاهده شده که بعضی قضات قبل از اینکه به رشد و نمو عقلی و ادراکی طفل توجه کنند او را زیر بار مسیولیت کیفری برده و مجازات می کنند. در چنین شرایطی پیش بینی و تدابیر جهت دادرسی ویژه برای کودکان و نوجوانان زیر 18 سال مورد توجه قانونگذار قرار گرفته و در پی ایجاد تشکیلات دادگاه ها و نهادهای ویژه مانند پلیس اطفال، مددکار اجتماعی، مشاوران و روانشناسان خبره و آموزش دیده می باشد که بتواند در کنار دادرسی و رسیدگی به جرایم اطفال بزهکار بتواند نهایت حمایت و پشتیبانی را از کودکان و نوجوانان بزهکار زیر 18 سال به عمل آورد. این امر در اسناد بین المللی نیز مورد تاکید و توجه قرار گرفته است. در ماده 40 پیمان نامه حقوق کودک آمده است که: کشورهای عضو، این حق را برای هر کودک مجرم، متهم یا مظنون به نقض قوانین کیفری به رسمیت می شناسد که با او به روشی که موجب اعتلای مفهوم شرف و ارزش در ذهن کودک می گردد رفتار شود، روشی که احترام کودک و مطلوبیت ترویج ادغام مجدد کودک در جامعه و ایفای نقشی سازنده توسط کودک در جامعه توجه داشته باشد . در اسناد مهم بین المللی مانند پکن، رهنمودهای ریاض، مقررات سازمان ملل برای حمایت از نوجوانام محروم از آزادی نیز به دادرسی افتراقی کودکان و نوجوانان اشاره شده است. همانطور که مشاهده می شود یکی از ویژگی های مهم حقوق های متمدن اروپایی و شرقی استفاده از دادرسی افتراقی برای کودکان می باشد که نحوه دستگیری، تحقیقات و بازجویی، ابلاغ حکم، دادرسی و اجرای حکم با دادگاه های افراد بزرگسال فرق می کند. در تمامی این موارد افتراقی بودن فقط در مورد اطفال زیر سن 18 سال می باشد. مهمترین سند بین المللی در مورد دادرسی افتراقی کودکان کنوانسیون حقوق کودک می باشد که در بند 40 و ماده 14 قواعد پکن می باشد. در قانون آیین دادرسی کیفری 1392 نیز تحولات عظیمی در خصوص افتراقی کردن و حمایت در دادرسی کیفری اطفال نموده است و از این حیث سیاستی جدید را در پیش گرفته است که در غالب دادسرای ویژه، پلیس ویژه، دادگاه ویژه را شکل می دهند. از این رو ما به بررسی دادرسی افتراقی کودکان در آیین دادرسی کیفری 1392 و اسناد بین المللی می باشیم.

کلیدواژه ها:

کودک ، نوجوان ، دادرسی افتراقی ، کودک بزهکار ، قوانین کیفری ایران ، اسناد بین المللی