مطالعه تطبیقی بازار تجاری و بازار اجتماعی با نگاهی معطوف به بازارهای تاریخی دزفول و شوشتر به عنوان بازار تجاری

نظری غالب در مطالعات شهری ایران وجود دارد که بازار را به عنوان ستون فقرات ساختار فضایی و اجتماعیشهرهای تاریخی توصیف م یکند. در این نگاه، روایتی یگانه و جهان شمول از بازار ارایه می شود که خوانش تکثربازارهای ایرانی را به محاق برده است؛ اما این مقاله تلاش می کند تا تنوع ساختاری و اجتماعی بازار را نشان دهد.این مطالعه از یک سو به مدد شیوه اسپیس سینتکس، به تحلیل توپولوژیک ساختار دزفول و شوشتر پرداخته، و ازسوی دیگر به بستر اجتماعی اقتصادی این شهرها توجه کرده است. مقاله حاضر نشان می دهد که شهرهای ایرانپیش از دوران مدرن، حداقل به دو گونه تقسیم می شدند: گروه اول شهرهایی با اقتصاد غیر بازرگانی هستند کهدر آ نها بازار ماهیتی عموما خرد هفروشی داشته و فضاهای مهم فرهنگ یاجتماعی را در میان خود ندارد. این گونهبازارهای تجاری محض، ستون فقرات ساختار شهر و قلب فعالیت های اجتماعی شهر نبوده اند. دومین گونه شهرهاییهستند که اقتصاد آنها به طور عمده، بر تجارت استوار بوده است. در این شهرها، بازار نه تنها ستون فقرات ساختارشهر و مرکز فعالی تهای اقتصادی بوده، بلکه خاستگاه بازخوردهای اجتماعی بوده است. در اینجا، از این گونهبازار به عنوان بازارهای تجاری اجتماعی یا به اختصار، بازار اجتماعی یاد شده است. این همان بازاری است که از آنبه عنوان نمونه اعلای بازار ایرانی یاد می شود. این مقاله با تاکید بر تفاوت بازارهای مختلف، توصیف یگانه از بازارایرانی را به چالش می کشد. هدف نهایی مقاله حاضر، مطلقا ارایه گونه شناسی برای بازار نیست، بلکه توجه به تکثرموجود در شهر ایرانی است که خوانش های ذات گرایانه مدرن آن را نادیده گرفته است.

کلیدواژه ها:

بازار ، ساختار شهر ، دزفول ، شوشتر ، اسپیس سینتکس