تحلیل سبک و ماهیت نگاره های نسخه حافظ میرزایسم مکتب نگارگری تبریز صفوی

نسخه حافظ سام میرزا به مکتب تبریز صفوی تعلق دارد واحتمالابرای سام میرزا برادر کوچکتر تهماسب شاه مکتوب، مصور و مجلد شده است. شوربختانه کاتب نسخه حافظ ساممیرزا شناسایی نشده است. در نسخه حافظ سام میرزا 4 نگاره دیده میشود که در دو نگاره مستی لاهوتی و ناسوتی و جشن عید رقم سلطان محمد دیده میشود؛ نگاره رسوایی در مسجد رقم شیخ زاده را دارد و نگاره بدون رقم دو دلداده منسوب به سلطان محمد است. هدف مقاله شناخت بستر به وجود آمدن نسخه حافظ سام میرزا و تحلیل سبک و ماهیت نگاره های این نسخه با توجه به ویژگیهای سبک دو نگارگر و شرایط سیاسی و اجتماعی دوران صفوی است. ساممیرزا شخصیت پرفضل و پرنفوذی بوده است؛ زیرا که سلطانمحمد و شیخزاده تمام اهتمام خویش را برای بهتر اجرا کردن نگاره ها به کار بستهاند و شور و شوق و ریزبینی موجود در نگاره ها گواهی بر این استدلال است. با اینکه در سه نگاره مستی لاهوتی و ناسوتی ، جشن عید و دو دلداده تاثیرات سبک نگارگری تبریز صفوی به وضوح دیده میشود؛ اما، نگاره رسوایی در مسجد که رقم شیخزاده را دارد به وضوح متاثر از سبک نگارگری هرات است. شیوه بهره گرفتن سلطان محمد و شیخزاده نیز از رنگ متفاوت است. دوگانگی موجود در سبک چهار نگاره نسخه حافظ سام میرزا، باعث شکل گرفتن حدس و گمانهای زیادی در زمان و مکان به وجود آمدن نسخه شده است. دو نگاره مستی لاهوتی و ناسوتی و جشن عید سلطانمحمد در نسخه حافظ سام میرزا بیشتر طنزآمیز هستند و بر شوخ طبعی نگارگر تاکید دارند تا اینکه بر مفاهیم تهذیب کننده دلالت داشته باشند؛ بنا بر این برخی از آثار تاریخ نگارگری ایران جلوه ای از شخصیت و روح نگارگر را در خود مستتر دارند. با در نظر گرفتن مجموعه نگاره های منسوب به سلطانمحمد، به خصوص نگاره های نسخه حافظ سام میرزا، میتوان این احتمال را مطرح ساخت که سلطان محمد در پی نقد طبقه اجتماعی مرفه و اغنیا بوده است و به نوعی سعی داشته که پیام اجتماعی مورد نظر خویش را به مخاطبان انتقال دهد. ویژگی های طنزآمیز نگاره هایی مانند مستی لاهوتی و ناسوتی و جشن عید را میتوان نارضایتی سلطانمحمد با رواج روزافزون دین در دوره شاه تهماسبی صفوی تلقی کرد. اثبات درستی تحلیلهای مزبور نیازمند مدارک مستدل دیگری است.

کلیدواژه ها:

نسخه حافظ سام میرزا ، سلطان محمد ، شیخزاده ، مکتب نگارگری تبریز دوم ، مکتب نگارگری تبریز صفوی