آبخوانهای بحرانی در ایران نمونه: آبخوان دیر-کنگان در استان بوشهر

میانگین بارندگی در سطح ایران 250 میلیمتر در سال و کمتر از یک سوم میانگین بارندگی جهانی ( ٨٠٠ تا ٨٢٠ میلیمتر) می % باشد. بر این اساس حجم متوسط بارش های سالانه در کشور 413 میلیارد متر مکعب است. در شرایط اقلیمی کشور، بیش از 70 نزولات تبخیر و به جو باز می گردد. میزان کل آب کشور پس از تبخیر (و با احتساب 8 میلیارد متر مکعب ورودی) حدود 130 تا 132 میلیارد متر مکعب است. توجه به محدودیت ها و شرایط جغرافیایی کشور، حداکثر 80 % از پتانسیل فوق (حدود ١٠٠ میلیاردمترمکعب)، قابل استفاده می باشد. مصرف سالانه آب در بخشهای شرب، کشاورزی و صنعت 90 میلیارد متر مکعب است. با توجه به رشد جمعیت و توسعه، امکان استفاده از ظرفیت های باقیمانده، بسیار اندک است. از سوی دیگر در اغلب مناطق ایران، ریزش های جوی اکثراً در فصل بهاری صورت می گیرد که نیاز چندانی به آب برای فعالیت های کشاورزی نیست همچنین، ریزش های جوی به طور یکسان در کشور فرو نمی بارند و برخی مکان ها بارندگی بیشتر و برخی بارندگی کمتر دریافت می کنند. بر این اساس در بسیاری از آبخوانهای کشور در شرایط کنونی بیلان منفی بر آب زیرزمینی حاکم است. تاثیر برداشت بیشتر از توان آبخوان، بر روی کیفیت آب زیرزمینی میتواند بحرانی تر از تاثیر آن بر کمیت آب زیرزمینی باشد. بعنوان یک نمونه از تعداد فراوان آبخوانهای نامتعادل کشور، تاثیر برداشت غیرمجاز از آبخوان بر روی آبخوان آبدان- دیر در استان بوشهر مورد مطالعه قرار گرفته است. برای بررسی کمیت و کیفیت آب زیرزمینی و اعمال بهترین مدیریت بهره برداری از آب زیرزمینی، تغییرات تراز آبخوان، بیلان آب زیرزمینی و هیدروشیمی منابع آب مورد مطالعه قرار گرفته است. نتایج بررسی بیلان نشان میدهد که مجموع خروجیها از آبخوان در چند سال اخیر بسیار بیشتر از ورودی ها به آبخوان بوده است و در نتیجه تراز آب زیرزمینی بصورت مداوم در حال کاهش است، به گونه ای که در بخشهای جنوبی آبخوان، تراز آب زیرزمینی ١٠ متر زیر تراز دریا قرار گرفته است. تحلیل منحنی های ترکیبی عناصر اصلی محلول در آب زیرزمینی، بررسی اندیس های اشباع و کاربرد روشهای آماری چند متغیره برای شناخت کیفیت آب زیرزمینی استفاده گردیده است. نتایج نشان میدهد که تیپ غالب آب زیرزمینی منطقه ( ٦٠ % منابع)، کلرید-سدیم و منابع کمتری ( ٤٠ %) دارای تیپ سولفات- کلسیم و سولفات-منیزیم میباشند. نتایج تحلیل عاملی نشان می دهد که نفوذ آب شور دریا به ویژه در زون بهره برداری نزدیک به دریا (زون کنگان)، عامل اصلی شوری است. در حالی که در زون بهره برداری شمالی (زون آبدان)، عامل اصلی شوری، انحلال کانیهای تبخیری است. در مناطق حدواسط، تبخیر از آب زیرزمینی، بعنوان یک عامل مهم در شوری مؤثر است. مهمترین دلیل نفوذ آب شور دریا، برداشت خارج از توان آبخوان می باشد.

کلیدواژه ها:

هیدروژئوشیمی ، نفوذ آب شور ، بهره برداری مازاد ، آبدان - دیر