جایگاه و عملکرد پرستاری مبتنی بر جامعه Community oriented nursing درسیستم بهداشتی ایران

فلسفه پرستاری مبتنی بر جامعه مراقبت از افراد، خانواده ها و جامعه در جایی که زندگی، کار یا فعالیت می کنند است و مهمترین هدف آن بهبود خودمراقبتی در بین این افراد است(1). مراقبت مبتنی بر جامعه، یکی از اشکال کلیدی مراقبت سلامت شناخته شده است و در مدیریت منابع محدود نقش اساسی ایفا می کند (2). در واقع ارایه خدمات بهداشتی مبتنی بر جامعه جزیی از خدمات بهداشتی جامع و مداوم است که طیف گسترده ای از خدمات بهداشتی را برای حمایت از افراد بهبود یافته از یک وضعیت حاد و همچنین برای ارایه خدمات مورد نیاز بیماران مزمن در محل های انتخاب مددجویان مانند محیط خانه در اختیارشان قرار می دهد(1و2).پرستاری مبتی بر جامعه فعالیتی خانواده محور است که در آن تنوع در بین خانوادها از نظر ارزشها، اعتقادات، باورها و شیوه های مقابله و سازگاری محترم و قابل قبول شمرده می شود و به این وسیله خانواده ها در برنامه ریزی، اجرا و ارزشیابی برنامه های مراقبتی سهیم می شوند و نسبت به حمایت از برنامه و اجرای خدمات متعهد می شوند(1). مزایای آن شامل ارایه خدمات جامع، مراقبت و کنترل بیماریهای مزمن، تکمیل خدمات بیمارستانی، کاهش هزینه ها، کاهش نیاز به مراقبت های بیمارستانی، افزایش مشارکت جامعه، و افزایش رضایت بیماران است(2-6)به جرات می توان ادعا داشت که این شیوه مراقبتی یکی از قسمت های مراقبت بهداشتی است که سریع ترین رشد را در دنیا داشته است(2). در طول دو دهه گذشته پیچیدگی عوامل اقتصادی و سیاسی، نظام مراقبت های بهداشتی در سراسر جهان را دستخوش تغییرات عمیق و اساسی کرده است. یکی از دستاوردهای این تغییرات متمایل شدن مصرف کنندگان از سیستم درمانی به سمت مراقبت مبتنی بر جامعه بوده است(2-4) این تغییردر دنیا افزا یش بازارکار پرستاران در خارج از بیمارستان را به دنبال داشته است(2) بطوریکه خدمات پرستاران به منازل، مدارس، صنا یع و کلینیک های جامعه کشیده شده است(2). در کشور ایران نیز افزایش شهرنشینی، افز ایش جمعیت سالمندان، تغییر سبک زندگی و تغییر علت اصلی مرگ و میرها از بیماریهای عفونی به بیماری های قلبی عروقی، حوادث، سرطان و اعتیاد واقعیاتی هستند که تغییر در سیستم مراقبت بهداشتی را ضروری می-نمایند(3). لذا الگوی مراقبت از بیماران تغییر یافته و نمی توان صرفا بر الگوهای سنتی در مراقبت بسنده کرد بلکه لازم است تا بر مراقبت های مبتنی بر جامعه تمرکز نمود(2).نظام بهداشت و درمان ایران در قالب شبکه ای منسجم فعالیت می کند که در سه سطح به مردم ارایه خدمت می نماید. سطح اول :شامل واحدهایی از قبیل :خانه های بهداشت، مراکز بهداشتی درمانی روستایی و شهری و پایگاه های بهداشتی است. این سطح اولین و وسیع ترین سطح تماس افراد جامعه با نظام ارایه خدمات بهداشتی است و مراقبت های اولیه بهداشتی در این سطح به افراد جامعه ارایه می شود. سطح دوم: شامل مراکز بهداشت شهرستان است که در این مراکز خدمات ستادی از قبیل خدمات پشتیبانی، برنامه ریزی و نظارتی به سطوح اول ارایه می شود. همچنین در این سطح خدمات تشخیصی و درمانی درسطح بیمارستانها به مردم ارایه می شود. سطح سوم: خدمات فوق تخصصی در بیمارستان های مراکز استان به افراد جامعه ارایه می شود. همچنین از طریق مراکز بهداشت استان خدمات نظارتی بر دو سطح اول و دوم ارایه می گردد(2). براساس آمارهای وزارت بهداشت، اکثریت پرستاران در ایران در سطح دوم و سوم و در مراکز مراقبت درمانی ارایه خدمت می نمایند(2و3). در ایران آموزش پرستاری در مقطع کارشناسی زمینه ساز تربیت پرستار حرفه ای است که به عنوان یک پرستار عمومی بتواند بررسی و شناخت وضعیت سلامت، ارایه خدمات و هماهنگی مراقبت ها را در عرصه های مختلف به فرد، خانواده و جامعه عهده دار شود(4). بر همین اساس در برنامه درسی کارشناسی پرستاری مصوبه1384 پنج واحد تیوری و 4 واحد بالینی پرستاری بهداشت جامعه، و 2 واحد تیوری اصول اپیدمیولوژی و مبارزه با بیماری ها اختصاص داده شده است. هدف کلی از ارایه دروس پرستاری بهداشت جامعه، انتقال دانش و اطلاعات لازم به دانشجو در زمینه بهداشت جامعه، مفاهیم خانواده و مسایل بهداشت محیط است تا بر این اساس در سطح جامعه ارایه خدمت نمایند(2).رشته پرستاری بهداشت جامعه برای اولین بار در ایران در سال 1355 تحت عنوان کارشناسی ارشد پرستاری بهداشت همگانی راه اندازی و در سال 1374 به صورت یکی از گرایش های رشته کارشناسی ارشد ناپیوسته پرستاری با عنوان پرستاری بهداشت جامعه در برنامه های آموزش پرستاری و مدیریت خدمات پرستاری به تصویب رسیده است(2). هدف این مطالعه تبیین جایگاه و عملکرد پرستاری در سیستم بهداشتی ایران است.