بررسی های باستان سنجی در تپه حصار دامغان با استفاده از روش های گرانی سنجی و مغناطیس سنجی

کاوش در آثار به جای مانده از گذشتگان دارای اهمیت ویژه ای در شناسایی تاریخ و هویت یک سرزمین دارد. پیشرفت دانش بشری روش های نوینی در شناسایی مکانهای باستانی ارایه داده است که با استفاده از آنها بدون نیاز به حفاری یا تخریب آثار باستانی به اطلاعات مفیدی میتوان دست یافت. امروزه از روش های ژیوفیزیکی غیرمخربی مانند گرانیسنجی (Gravimetry) و مغناطیس سنجی (Magnetometery) که تنها از خاصیت های طبیعی و ذاتی مواد زیرسطحی بهره می برند، در اکتشافات باستان شناسی استفاده میشود.در گرانی سنجی از تباین چگالی بین دیواره ها و اتاقک ها استفاده میشود. درحالیکه در روش مغناطیس سنجی از تباین مغناطیدگی (Magnetization) موجود بین اجسام آنومال و محیط پیرامون ناشی از عوامل طبیعی و یا فعالیتهای بشری نظیر اقلام فلزی، مصالح ساختمانی و حفره های پرشده استفاده میشود. در این مقاله سعی شده است با استفاده روشهای گرانی سنجی و مغناطیس سنجی به شناسایی ساختارهای زیرسطحی در قسمتی از محوطه باستانی تپه حصار دامغان موسوم به پهنه سفال منقوش، پرداخته شود. به این منظور در یک شبکه منظم مربع مستطیلی دادههای میدان گرانی و مغناطیس در محدوده مورد نظر برداشت شد و پس از تصحیحات لازم روی داده های گرانی و مغناطیس مانند رانه دستگاه، تصحیح هوای آزاد، تخته بوگه، توپوگرافی و اصلاحات روزانه، نقشه آنومالیهای گرانی و مغناطیس تهیه گردید. بر اساس این نقشه ها موقعیت و محدوده دیوارهها و اتاقک های باستانی شناسایی گردید.سپس با استفاده از فیلترهای روند سطح، مشتق قایم اول و فازی اثر میدان ناشی از آثار باقیمانده از ناحیه ای تفکیک شد. نتایج حاصل از بررسیهای انجام شده داده های گرانی و مغناطیس در شناسایی ساختارهای زیرسطحی مانند دیوارهها و اتاقکها انطباق بالایی با نتایج حاصل از کاوشهای انجام شده در دهه های گذشته دارد. با توجه به اینکه عملیات کاوش به روش حفاری هزینه بر، وقت گیر و از همه مهمتر امکان آسیب رساندن به سازههای قدیمی را در بردارد، با استفاده از نتایج بررسی های غیرمستقیم ژیوفیزیکی میتوان یک طرح کلی برای کاوشهای باستان شناسی به وسیله حفاری طراحی و اجرا نمود تا آثار زیرسطحی کمتر آسیب دیده و حفریات هدفمند باشند.

کلیدواژه ها:

باستان سنجی ، گرانی و مغناطیس سنجی ، بارزسازی لبه ، فیلترهای فازی ، تپه حصار