اصول و مبانی فقهی جزیه و مقایسه اجمالی آن با فدیه و خراج

جزیه، مالیات غیرمسلمانان از اهل ذمه ساکن در سرزمین های اسلامی است که به دولت اسلامی برای تامین جان و مال خود و کسب حمایت از سوی حکومت اسلامی می پردازند. گرفتن جزیه، به تصریح قرآن نه تنها مشروع، بلکه واجب است و در زمان رسول خدا صلی الله علیه وآله و پس از ایشان از اهل کتاب دریافت می شد. البته حکم گرفتن جزیه از غیرمسلمانان مورد اختلاف است، بگونه ای که برخی فقهای اهل سنت جزیه گرفتن از هر کافری را جایز دانسته اند و مستند آنان روایت بریده است. به عقیده برخی فقهای دیگر، اگر کافر مستامن اجازه یک ساله داشته باشد دولت اسلامی می تواند از وی جزیه بگیرد، امروزه در بسیاری از کشورهای اسلامی از اهل کتاب جزیه گرفته نمی شود. در اسلام دریافت جزیه مقارن با نخستین سال های ظهور دین اسلام و دوران زمامداری پیامبر صلی الله علیه وآله آغاز گردید در مواردی می توان جزیه را با خراج و فدیه مقایسه نمود و تفاوت ها و شباهت های کاربردی آنان را مورد بررسی قرار داد. به نظر برخی مولفان تفاوت در کاربرد دو واژه جزیه و خراج در مناطق گوناگون جهان اسلام موجب تداخل مفهومی این دو واژه گردیده است. خراج را در ولایت های شرقی ایران، هم به معنای مالیات بر زمین بوده و هم به معنای جزیه ای که از همه ساکنان یک منطقه یا شهر می گرفتند، شده است. یکی از سه معنای کلمه خراج، جزیه ای است که از زمین گرفته می شد خراج جزیه ای ولی با توجه به کلمه جزیه و خراج، تفاوت اساسی در مفهوم و کاربرد این دو جزیه و خراج به روشنی مشهود است. خراج را مالیات بر اراضی مفتوح العنوه خوانده اند، در حالیکه جزیه از جمله تعهدات اصلی اهل ذمه در قبال التزام دولت اسلامی به حمایت از آنان به موجب قرارداد، ذمه می شمارنددر مورد مقایسه جزیه و فدیه نیز می باید نقش های کاربردی آنان جزیه و فدیه را مورد توجه قرارداد. زیرا جزیه، مالیات اهل ذمهبه مسلمانان برای حمایت دولت اسلامی از آنان است. در حالیکه فدیه، پرداخت مالی است بصورت بدل و جایگزین برای رهایی و نجات اشخاص از شر گرفتاریها و مشکلات