نقدهای شیخ اشراق بر نظریه مشاییان درباره ادراک ذات

ادراک و بررسی زوایای مختلف آن در طول تاریخ، از جمله مباحث پرتقابل در فلسفه بوده است. یکی از جلوه های این موضوع، مسیله ادراک ذات است؛ تقریر مسیله بدین گونه است که در چه صورت یک موجود می تواند خود را ادراک کند مشاییان قایل اند که هر موجودی که مجرد از ماده شود، عالم به ذات خویش است؛ در مقابل، از منظر شیخ اشراق فقط امری می تواند عالم به ذات خود باشد که نور لنفسه است. شیخ اشراق اظهار می کند با فرض قبول نظریه مشاییان، لازم است که هیولی عالم به ذات خود و عالم به تمام صور قایم به خود و با توجه به ماهیت نداشتن هیولی همچون واجب الوجود عالم به تمام اشیا باشد و از سوی دیگر واجب الوجود نیز همچون هیولی، افتقار به صور داشته باشد. البته سهروردی تمام این نتایج و لوازم را باطل می داند. در مقال دفاع از نظریه مشاییان، به عنوان نظریه مطبوع، اشکالات شیخ اشراق مردود شمرده می شود و منشاء آن به ضعف شیخ در فهم سخنان مشاییان بر می گردد؛ زیرا مشاعیان هیولای مجرد را در خارج محقق نمی دانند، (بلکه هیولی را قوه صرف می دانند که در خارج فعلیتی مستقل و ماسوای از صورت ندارد) و همین طور قایل نیستند که هیولی وجودی محض و بی ماهیت (همچون خدا) است؛ در نتیجه اشکالات شیخ اشراق وارد نیست.

کلیدواژه ها:

ادراک ذات ، واجب الوجود ، مشاییان ، شیخ اشراق ، هیولی ، صورت