بررسی تطبیقی کاشیکاری مسجد شیخ لطف الله و مسجد آقانور

هنر کاشیکاری وکاشیگری از آرایه های ارزشمند وابسته به معماری است که ذوق، سلیقه و هنرمندی کاشیگری سرزمین ما آن را به درجه ای از رشد رسانده که تحسین بینندگان را برانگیخته است. آنان که با معماری اسلامی ایران آشنایی دارند بایستی از آگاهی های لازم از ارزشهای هنری طرح ها و نقوش رنگ و لعاب پخت به طور کلی از اصول و قواعد و رموز کاشی کاری نیز بهره مند باشند در این مقاله از کاشیهای دوره ی صفویه تا قاجاریه و در امتداد آن تا به امروز مورد بررسی قرار گرفته و شاخصه های کاشیکاری دوره های یاد شده و اصطلاحات مهم کاشیکاری معرفی گردیده تا علاقه مندان با تحولات کاشیگری این دوره آشناشوند. مسجدآقانور در دوره ی صفویه ساخته شد اولین سال سلطنت شاه صفی 1039 به اتمام رسید. مسجد آقانور در اصفهان خیابان ابن سیناء محله ی تاریخی در دشت کوچه مسجد آقانور واقع شده است. طبق سنت های معماری ایران بصورت 4 ایوانه طراحی شده است. ورودی هایی مسجد آقانور در ضلع شمالی و شرقی مسجد قرارگرفته است که توسط کوچه های اطراف به بازار در دشت و محله ای به همین نام مربوط می شود یکی از نفایس مسجد آقانور شبستان زیبا و جالب است. نور این شبستان بوسیله ی قطعاتی از سنگ مرمر شفاف تامین می شود. بر طرفین محراب این شبستان با خط بنایی مشکی ساده بر زمینه ی زرد عبارات مذهبی نوشته شده است. سردر خارجی این شبستان نیز با کاشی گره و خطوط بنایی تزیین شده است این شبستان در قرن سیزدهم به مسجد الحاق شد. مسجدشیخ لطف الله ازجمله شاهکارهای معماری ایران درعصرصفویه است که ساخت آن درسال 1012 ه.ق به فرمان شاه عباس اول آغاز شد و در سال 1028 ه.ق به اتمام رسید آنچه این بنا را از هم متمایز می سازد نداشتن صحن رواق گلدسته است، تورفتگی بنا نسبت به میدان نقش جهان در مقابل پیش آمدگی عالی قاپور روبرویی آن نکته جالبی دیگری است که در هماهنگی این دو بنای متقابل بکار رفته نام مسجد از شیخ لطف الله میسی عاملی گرفته شده که از علما شیعی لبنانی بود و به دعوت شاه عباس اول به اصفهان سفر کرد و در این مسجد و مدرسه ی کنار آن اقامت گزید و به تدریس علوم دینی پرداخت اما نامهای دیگر آن از جمله شاردن را میتوان نام برد. گنبد آن کوتاه و شبیه به کلاه خود قزلباشی است که رنگ خاص نخودی آن در تضاد با گنبدهای فیروزه مسجدهای دیگر است. در این مقاله براساس فرضیه ی پژوهشی مبنی بر وجود ارتباط هندسی معین میان فضای نمازخانه و جلوخان ورودی بنا ابتدا یک مدل هندسی طرح شده و سپس با انطباق آن بر پلان بنای مسجد فرضیه به اثبات میرسد و بخشی از منطق شکل گیری اثر آشکار می شود. نتیجه حاصل از تحقیق مبین این مطلب است که ابعاد فضای نمازخانه متناسب با ابعاد جلوخان ورودی مناسب و مکان یابی این فضا در ارتباط با موقعیت یابی ورودی بنا در بدنه ی میدان معین و یک فرایند هندسی بهم پیوسته است. روش پژوهش در این مقاله تحلیلی توصیفی است و از طریق تحلیل هندسی بنا به نتیجه رسیده است. ابتدا پلان مسجد و موقعیت آن در میدان ارایه شد و با تحلیل هندسی آن به اثبات فرضیه پرداخته شده است. این تحقیق از نمونه ی پژوهش با شیوه ی تحقیق ترکیبی شامل روشهای توصیفی و تحلیلی و سرانجام نتیجه گیری منطقی است. بدین ترتیب موضوع پژوهش با استفاده از مشاهده و برداشت میدانی مطالعات کتابخانه ای شبیه سازی به وسیله نرم افزار تخصصی چیدمان فضا و مقایسه ی تطبیقی مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج به دست آمده نشان از تاثیر مستقیم و نقش تعیین کننده حکمت اسلامی در جایگاه تک تک فضاهای مساجد مکتب اصفهان و تعیین ارتباط هر فضا با فضاهای دیگر و همچنین با کلیت بنای مسجد دارد.

کلیدواژه ها:

هنر صفوی ، معماری ، مسجد شیخ لطف الله ، مسجد آقانور ، کاشیکاری