پیدایش و سیر تحول کاشی های قالبی نقش برجسته در تزیینات معماری اسلامی ایران

کاشی کاری یکی از روش های دل پذیر تزیین معماری در سرزمین های اسلامی محسوب می شود. در بین انواع کاشی ها بابدنه ها و لعابهای متفاوت که هر کدام در مکان ها و ادوار زمانی متفاوت و با فنون و شیوه های هنری مختلف استفاده می شده اند، به گروهی از آثار برمی خوریم که با نام نقش برجسته) عمدتا با فن زیرلعابی( شناخته می شوند. این گونه کاشی ها اززمان پیدایش تا اواخر دوره قاجار دچار تغییرات گوناگونی در فن آوری، طرح، نقش و رنگ بندی شده اند. این پژوهش به بررسی ریشه ها، علل پیدایش، تنوع فنی و جایگاه این آثار از نظر موقعیت و کاربرد فضایی از قرون اولیه اسلامی تا دورانمعاصر در ایران پرداخته است و بر این اساس به ذکر نمونه های شاخص هر دوره به طبقه بندی آن ها می پردازد. برای این منظور از مطالعات تطبیقی کتابخانه ای و همچنین بررسی و مستند نگاری میدانی این گونه کاشی ها در موزه ها و بناهایتاریخی بهره برده شده است. بررسی انجام شده نشان می دهد که از زمان پیدایش تا اواخر دوره قاجار این آثار تدریجا تغییرات گوناگونی در فن آوری، طرح، نقش و رنگ بندی پذیرفته، در عین حال اینگونه آثار عمدتا جهت ازاره ها و محرابها به عنوان رقیبی برای سنگ با رنگ بندی متنوع تر استفاده شده اند. برای ایجاد این تنوع رنگی ابتدا از فنون زرین فام و طلاچسبان بهره برده شد که تدریجا با تکنیک هفت رنگ و عمدتا با فن زیرلعابی جایگزین گردیدند. در سده حاضر با رویکرد جدید در حوزه صنایع دستی این نوع تزیین به صورت متنوع تر و در جایگاه های بیشتری بکار گرفته شد و در مواردی یا با نگاه به نمونه های باستانی و گاه به تقلید از الگوهای غربی به صورتی تلفیقی استفاده شده است.

کلیدواژه ها:

کاشیکاری ، کاشی نقش برجسته ، کاشی زیرلعابی ، معماری اسلامی