بررسی حرکت و صیرورت از نظرگاه حکمت مولوی و حکمت صدرایی

مثنوی معنوی مولانا جلال الدین بلخی به اقیانوسی بی کران میماند که مروارید هایی فراوان از سایر معارف اعم از عقلی و شهودی را در دل خود جای داده است. لیکن به سبب تاکید فراوان محققان و مفسران بر عناصر عرفانی چنین به نظر میرسد که مرواریدهای حکمت عقلی و نظری در این گنجینه تا کنون نکاویده و ناسفته مانده است. حرکت و صیرورت از مهمترینابواب حکمت الهی است. آراء فلاسفه، عرفا و متکلمین در این باره متفاوت است. نگارنده در جستار حاضر نخست دیدگاه چند تن از برترین نمایندگان حکمت و عرفان نظری را در این خصوص نقل کرده سپس این دو مقوله را در نزد مولانا جلال الدینبلخی و حکیم صدر المتالهین شیرازی بررسی نموده است. در این مقاله در نقل نظریات ملاصدرا به حرکت در مقولات و بویژه حرکت جوهری و در نقل ابیات مولانا به سه مبحث تبدل و نقل اعراض، کون و فساد و تجدد امثال اشاره کرده و نشان داده ایمکه در بینش صدرایی، حرکت جزء ذاتیات عالم ماده بوده و ماوراءالطبیعه اساسا ثابت و غیر متبدل شناخته میشود. لیکن در حکمت عرفانی مولوی علاوه بر تایید انواع تبدلات در جهان طبیعت، نوعی تمایل و کشش مبنی بر اسناد گونهای صیرورت به عوالم و جواهر مجرد به چشم میخورد که میتوان آن را به بینش پویا و متحرک عرفانی و ایرانی منسوب نمود.

کلیدواژه ها:

صیرورت ، حرکت ، جوهر ، عرض ، تبدل