بررسی نحوه شکل گیری و تکوین قلعه و ارگ های دوران اسلامی جمهوری آذربایجان با دیدگاه حقوق شهری

یکی از مهمترین سازمان های جنی و نظامی قلعه ها بودند که بصورت شبکه یکدیگر وصل بودند. در همه تاریخ استحکامات را در دور افتاده ترین و مرتفع ترین نقطه بنا می کردند تا به سبب وجود شیب های تند یا کوه، دستیابی به آن دشوار باشد و مدافعان نیز در بالا قرارگیرند و از لحاظ دید مسلط باشد ضمن آنکه از خطر نقب زدن مهاجمان نیز محفوظ مانده و حمل ادوات محاصره ای به پای دیوار را دشوار نمایند، از آغاز دوران پیش از تاریخ در هزاره اول پیش از میلاد پیرامون دهکده ها نیز حصار کشیده می شد، اینکار نخست برای مصون ماندن از حمله راهزنان و جانوران وحشی بود ولی بعدها عمدتا برای دفاع متقابل در برابر هجوم دشمنان صورت می گرفت. جمهوری آذربایجان که در گذشته آلبانیا و اران می نامیدند کشوری در منطقه جغرافیایی قفقاز و در گذرگاه اروپا و آسیای جنوب غربی و در کنار دریای خزر است. پایتخت آن باکو است. از آنجا که این کشور در گذشته همواره مورد هجوم دشمنان قرار می گرفته، شاهان دستور ساخت قلعه های عظیم و مستحکم را می دادند تا بدینوسیله بتوانند از خود، خانواده، حکومت و شهرها دفاع کنند. این قلعه ها کاربردهای متفاوتی داشته اند، برخی کاربرد نظامی، برخی به صورت ارگ های حکومتی و برخی سکونتگاهی و برخی نیز حالت آیینی و مذهبی داشتند. از چندین قلعه موجود در کشور آذربایجان چهار قلعه ذبه نام های قلعه ایچیری، مجموعه کاخ شیروانشاه، قلعه دختر و قلعه مارادخان از دید کالبدی، فضایی و اجتماعی مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. در این تحقیق از روش تاریخی، تفسیری بهره گرفته شده است و متغیرهای مستقل عبارتند از نوع حکومت کشور آذربایجان، ویژگی محیطی، جغرافیای و سیاسی این کشور و متغیرهای وابسته نیز شکل قلعه، نوع قلعه و تقسیمات فضایی داخلی قلعه ها. جامعه آماری مورد توجه قلمرو حکومتی و سیاسی کشور آذربایجان بود که در آن قلعه های ایچیری، دختر، شیروانشاه و مارادخان به عنوان نمونه های آماری مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته اند. انتخاب این قلعه ها به دلایل شرایط خاص فیزیکی و کالبدی و همچنین تنوع هریک از آنها در خصوص نوع عملکردهای ویژه ای است که دارند. روش گردآوری داده از نوع اسنادی و کتابخانه ای بوده که با بررسی کتب و مقالات مرتبط تاریخی و کالبدی انجام گرفته در کشور آذربایجان بدست آمده است.

کلیدواژه ها:

جمهوری آذربایجان ، قلعه ، ایچیری ، دختر ، شیروانشاه ، مارداخان