بازگشت هویت ایرانی درمعماری مساجد دوره سلجوقی

منظور از هویت ایرانی در مقاله حاضر، هویتی است که در معماری ایران پیش از اسلام دربناهای شاخص دوره اشکانی و ساسانی کاربرد داشته است و در طی قرون متمادی از آن تحت عنوان معماری ایرانی نام برده شده است و موجب تمایز معماری ایرانی با معماری مناطق دیگرشده و هویت معماری ایران را نشان می دهد.این هویت در عناصری چون ایوان،گنبد،فیلپوش،چهارطاقیها وستون های عظیم و تزیینات باشکوه گچبری دوره های اشکانی و ساسانی کاربرد داشته است. اما با وجود کاربرد فراوان،این عناصر هویت ساز در اوایل ظهور اسلام فراموش گردیده بود و معماری عربی یا همان طرح شبستانی جای آن را گرفته بود.تا اینکه با روی کار آمدن خاندان سامانیان تلنگری دوباره به این معماری هویت ساز زده شد و در ساخت آرامگاه امیر اسماعیل سامانی از طرح گنبد دار و تزیینات آجرکاری دوره ساسانی استفاده گردید.این تلنگر سبب شد تا در قرن پنجم هجری قمری با روی کار آمدن سلجوقیان معماری ایرانی با تمام عناصر ذکر شده در طرح مساجد چهار ایوانی و گنبد دار بار دیگر به شکوفایی برسد و از آن دوره به بعد در تمام بناها به آجرا در آید.در نوشتار حاضر براساس مطالعات کتابخانه ای و بررسی مستندات موجود و تصاویرباقی مانده از بناهای آن دوره به شناختی ازتعبیر هویت و هویت ایرانی در جایگاه معماری و شروع این ویژگی هویت ساز در معماری دوره سلجوقی پرداخته می شود و در ادامه به توصیف برخی از بناهای شاخص دوره سلجوقی که هویت معماری ایرانی در آنها مشهود است پرداخته می شود.

کلیدواژه ها:

هویت ایرانی ، معماری ، مساجد سلجوقی