بررسی تغییرات مساجد ایرانی در گذشت زمان و دلایل معماران ایرانی (تغغیر مساجد از شبستانی به چهار ایوانی)

مساجد شبستانی اولین مساجد طراحی شده توسط معماران ایرانی بوده اند که ظاهری ساده و شبیه به خیمه گاه داشتند. مسجد فهرج یزد جزو اولین مساجد شبستانی است که در قرن اول هجری ساخته شد. دومین مسجد مربوط به قرن دوم هجری تاریخانه دامغان میباشد. مسجد جامع اصفهان نیز در ابتدا شبستانی وبعدها به چهار ایوانی تبدیل شد.بسیاری از کارشناسان عقیده دارند که شرق ایران، به ویژه خراسان، جایگاه ایوان هاست. در حقیقت، این سبک از دوره اشکانیان در ایران شکل گرفته است .از مساجد تک ایوانی میتوان از مسجد نیریز و همچنین مسجد جامع یزد یاد کرد. از مساجد دو ایوانی نیز مسجد زوزن در فریومد، سر راه جاده خراسان و مسجد جامع ساوه را می توان برشمرد.در طرح چهار ایوانی، یک حیاط مستطیل شکل پلان اصلی مسجد را شکل می دهد که در هر ضلع ان یک ایوان وجود دارد. در این پلان آن ایوانی که به سمت قبله است، از همه پرکارتر ، عظیم تر و قابل توجه تر است. اضافه شدن گنبد به مساجد ایرانی و استفاده از چهار طاقی گنبدار و تبدیل مساجد از شبستانی به چهار طاقی و با ورود ایوان به مساجد، مساجد یک ایوانی، دو ایوانی و چهارایوانی و حذف تعدادی از رواق های تکراری وکم کردن بخشی از ستونهای میانی تغیرراتی بودند که میتوان گفت تاکید بر جهت قبله مهمترین دست آورد طراحان بوده است.سوالات پیش امده در این مقاله عبارتند از: جانمایی ایوان در مساجد تحت تاثیر چه عواملی بوده است تغییرات کالبدی مساجد از شبستانی به ایواندار چه تغییراتی در کیفیت کالبدی مساجد داده است هدف کلی از این پژوهش بررسی وجود ایوان و دلیل شکل گیری مساجد چهار ایوانی و ادامه پیدا کردن این گونه طراحی در مساجد دیگر ایران میباشد.

کلیدواژه ها:

مسجد ، قبله ، چهار ایوانی ، شبستانی ، مسجد جامع