جایگاه نور و رنگ در معماری اسلامی (بررسی موردی گنبد سلطانیه)

«نور» و «رنگ» از عناصر مهم زیبایی شناسی در معماری به شمار می روند. در آموزه ها و تعالیم دینی اسلام نور از جایگاه مهمی برخودار است تا آنجا که سوره ای به نام «نور» نازل شده و خداوند متعال نیز به «نور» تشبیه شده است. معماران از طریق شباک، در، روزن، پنجره، ارسی، روشندان، هورنو و غیره نور طبیعی مورد نیاز بنا را تامین می کردند. بنابراین می توان گفت نور در معماری به عناصر مختلف استقلال می بخشد، ضمن اینکه جایگاه و نسبت های هر یک را نیز معین می سازد. همچنین رنگ از جمله مواردی است که در معماری اسلامی مانند نور جایگاه مهمی دارد. به غیر از بناهای «سبک خراسانی» که تزئینات چندانی نداشتند، بناهای دیگر سبک ها یعنی «رازی»، «اصفهانی» و «آذری» از حیث انواع عناصر تزئینی و بکارگیری رنگ های متنوع شایسته توجه هستند. از دیدگاه اندیشمندان هنر اسلامی، رنگ سفید نماد وجود مطلق و رنگ سیاه که پوشش خانه کعبه است نماد اصلی تعالی و فراوجودی است که خانه کعبه با آن ارتباط دارد و رنگ های آبی، فیروزه ای و طلایی در نگارگری و تزئینات بناهای اسلامی و ایرانی تمثیلی از مشاهده و مراقبه به شمار می روند. رنگ ها در معماری اسلامی مکمل هم هستند و در کنار یکدیگر جلوه و زیبایی دارند. با توجه به مطالب پیش گفته، پژوهش حاضر در تلاش است تا با روش توصیفی- تحلیلی به این سوال ها پاسخ دهد که آیا به نور و رنگ در معماری گنبد سلطانیه توجه شده است؟ عناصر نورگیری در گنبد سلطانیه کدامند؟ تنوع رنگ ها در گنبد سلطانیه چگونه است و چه تناسبی بین رنگ ها وجود دارد؟ بررسی ها نشان می دهد معماران گنبد سلطانیه به دو پدیده نور و رنگ توجه داشته اند و از طریق در، پنجره طاقنماها، فضای غلام گردشی در طبقه دوم و روزن هایی در گیلویی گنبد به تامین نور درون بنا پرداخته اند. اگرچه نمای بیرونی بنا با آجرکاری به رنگ خاکستری پوشانده شده است، اما رنگ غالب بکار رفته در گنبد سلطانیه در بخش های مختلف اعم از پوسته بیرونی گنبد و کاشی ها آبی لاجوردی است که ویژگی معماری سبک اذری است، ضمن این که در بخش هایی از ایوان ها از رنگ های سبز و قرمز بر روی زمینه نارنجی استفاده شده است.

کلیدواژه ها:

معماری اسلامی ، رنگ و نور ، گنبد سلطانیه ، رنگ آبی لاجوردی