مراحل ساختاری کاروانسرا

برخی از کاروانسراها از لحاظ ساختمان بسیار ساده ساخته می شده اند، بدین ترتیب که حیاطی با اتاقهای متعددی در سه سو یا چهار سو با حوض یا پایابی در وسط کاروانسرا را تشکیل می داده است و آخیه و آخور چار پایان در زیر ایوانجلو اتاقها یا در مجاورت صفحه های بیرون قرار داشته است. افزون بر این ها در برخی از کاروان سراها باره بند (اصطبل)،انبار، بازار،بالاخانه،برج و علاف خانه وجود داشته است. با توجه به تحقیقات به عمل آمده در مورد ساختار پلانی کاروانسراها و مدارس و گاه مساجد به این نتیجه میرسیم که از نظر پلانی این 3شبیه به هم هستند هر سه، چهار ایوانی اند ولی تفاوتشان در حیاط مرکزی آن است که در مدارس همچون باغ در مساجد و کاروانسرا تا جایی که سعی شده مسطح و بدون درخت و حوض یا پایابی در وسط آن قرار دارد. در این زمینه با اطمینان کامل میتوان اظهار داشت که انواع طرحهای چهار ایوانی به هیچ وجه با جوامع چادرنشینی و ایلی هیچ ارتباطی نداشته و در چنین جوامعی سابقه نداشته است، بلکه متعلق به جوامع شهرنشین ونسبت به دنیای کهن اقدامی پیشرفته از لحاظ هنری است و آشکار است که طرح چهار ایوانی با شکل های مختلف ریشه در معماری در دوران باستان ایران دارد و بصورت های گوناگون در کاخ ها و بناهای آئینی از آن استفاده میشد. ظهور مجدد این طرح در دوره غزنویان و گسترش آن در دوره سلجوقیان نشانگر شکل گیری حکومت هایی ثروتمند و مقتدر است که پس از دوران تثبیت نظامی و سیاسی خود، از یک سو به سبب توسعه جوامع شهرنشین و گسترش طبقات و قشرهای ثروتمند، باسواد و تجمل خواه و از سوی دیگر در رقابت با سایر حکومت ها و دربارهای باشکوه مجبور بودند در اندیشه توسعه هنرها و پیشه های ظریف باشند و در این زمینه افراد کارآمد، هنرمندان و متخصصان را مورد عنایت و توجه قرار دهند.

کلیدواژه ها:

کاروانسرا ، چادر نشینی ، چهار ایوانی ، چهار طاقی ، صفه ، مسجد مدرسه