اخلاق تجاری و مسئولیت اجتماعی در گستره اقتصاد اسلامی

مقوله اقتصاد در آموزه های دینی اسلام، یکی از مباحث اصلی است که سیار کامل و جامع بوده و نیازهای امروزی اقتصاد جهانی را پوشش می دهد. مسئولیت اجتماعی و اخلاق حرفه ای، دو نمونه از مباحث ویژه به ظاهر نوینی هستند که دین اسلام در حدود چهارده قرن پیش به آنها پرداخته است. اما، جدایی یا عدم جدایی اخلاق از اقتصاد از دیرباز مورد توجه تمامی اندیشمندان این حوزه بوده است و دولت مردان در کشورهای مختلف به دنبال بررسی تاسیس یا عدم تاسیس نظام اقتصادی مبتنی بر اخلاق بوده اند و این موضوع بسته به نوع جهان بینی و انسان شناختی آنها در تصمیم گیری های آنها تاثیر گذار بوده و معیارهای توسعه یافتگی در هر کشور به گونه ای متفاوت تعریف می شده است . این گونه بینشها در مورد جهان و انسان از سوی فلاسفه مشهور در هر دوره باعث ایجاد مکاتب اقتصادی مختلف با انگیزه ای متفاوت شده است از آن جمله مکتب یا نظام سرمایه داری، نظام سوسیالیستی و نظام اسلام است. در عصر حاضر نظریه ی جدایی اخلاق از اقتصاد غالب است. این مقاله با رویکردی مروری بر تحقیقات انجام شده، آموزه های اسلام را در دو مقوله اخلاق تجاری و مسئولیت اجتماعی جمع بندی نموده است. بر این اساس، رعایت عدالت و انصاف، جلوگیری از اسراف و تبذیر، احترام به قراردادها، عدم واسطه گری غیرضروری، ارایه اطلاعات کامل و صداقت در معاملات، تلاش و کوشش و پرهیز از تنبلی و کمکاری استقامت در کار و ممنوعیت احتکار، از مهمترین جنبه های اخلاق حرفه ای در اقتصاد اسلامی شناخته می شود. عدل و انصاف در دسترسی به منابع، پرداخت دستمزد عادلانه، شکرگذاری و خردورزی، مدیریت منابع و مصارف، پرهیز از ثروت اندروزی از راه های غیرشرعی و آینده نگری و تدبیر نیز به عنوان مهمترین جنبه های مسئولیت های اجتماعی بنگاه های اقتصادی قابل ذکر است.

کلیدواژه ها:

مسئولیت اجتماعی ، اخلاق تجاری ، عدل و انصاف ، اسراف ، احتکار