بررسی جایگاه آب در نیایشگاههای ایران، از دیدگاه معماری اسلامی وباستانی

آب در فرهنگ ایرانیان، همواره مورد احترام بوده است و به عنوان یکی از عناصر چهارگانهی مقدس دین زرتشت ( در کنار باد، خاک و آتش ) ، میبایست همیشه پاکیزه بماند و از پلیدیها دور نگه داشته شود . دین مبین اسلام هم، آب را سرچشمهی حیات معرفی کرده و در قرآن، آیات متعددی دربارهی آن نازل شده از جمله در آیهی 31 سورهی انبیا آمده است که « وجعلنا من الماء کل شیء حی ». البته، تقدیس آب، گذشته از جهات دینی آن نزد ایرانیان، تا حد زیادی نیز به اقلیم خشک ایران، مربوط بوده، از اینرو ایرانیان در مهار و استفاده از آب، همیشه مهارت فوقالعادهای داشتهاند و کارهای آبی، یکی از ارمغانهای ایرانیان به جهان معماری است . تردیدی نیست که معماری سنتی ایران در میان معماری سایر ملل، جایگاهی رفیع داشته و از افتخارات تمدن بشری است . معماری، معنویت روحانی - فرهنگی پیرامون خود را تابع خویش کرده، آنرا در فضای خود آورده، مکانمند میکند و پیرایهی جسمانیت و تجسم بدانها، مینهد و از اینرو خود، خانهی فرهنگ و معنویت میشود . در میان اندامهای درونشهری هر شهر و روستا، نیایشگاه همیشه جایگاه ویژهای دارد و از اندامهای دیگر، نمایانتر و چشمگیرتر است . ایرانیان به نام ایزد آب، آناهیتا، پرستشگاههایی برپا میکردند که در آنها اهورای بزرگ با آفریدههای نیکش پرستیده میشده است . مسجد، یک نماد جهانی برای اندیشهی متعالی توحید اسلامی بوده، اما در معماری ایرانی، این اندیشه به حکمت اشراقی ایرانی هم آمیخته است . در وسط صحن مسجد، آب، مظهر پاکیزگی، در حوض بزرگی متجلی میشود و همچون اندیشهی باستانی ایران، در اندیشهی اسلامی نیز، فرشتگان بر آن موکلاند؛ و نقش بنا، در پهنهی تصویر آسمان، در آب میافتد تا نشانهای باشد بر پیوند آسمان و زمین . هنگامی که این آیینهی ظریف، با موج کوچکی شکسته میشود، انسان متفکر و عارف به چشم دل میبیند که هیچ چیز جز ذات اقدس پروردگار، پایدار نیست ( کل من علیها فان ) و بنابراین؛ آب وسیلهی تدبر در حکمت و معرفت خدا، انسان و جهان است و دارای نقش تطهیر جسمی و تزکیهی روحی و حیاتبخشی

کلیدواژه ها:

آب ، نیایشگاه معماری اسلامی ، معماری باستانی