معرفی الگوی پایدار سیستم بهره برداری قنوات (منطقه قاسم آباد - زوزن شهرستان خواف)

قنات از مهمترین شیوه های انتقال آب زیرزمینی به سطح زمین بوده است اکنون نیز به عنوان شیوه معمول بهره برداری محسوب می گردد. در طی بازدیدهای صحرایی ضمن آماربرداری تکمیلی به لحاظ کمی و کیفی نقشه پراکندگی منابع آب (چشمه و قنات) تهیه گردید. تخلیه سالانه دو دهانه چشمه و 3 رشته قنات به ترتیب حدود 0/05 و 0/66 میلیون متر مکعب براورد گردیده است. بر اساس نتایج آنالیز شیمیایی نمونه آب قنوات قاسم آباد و جوی دراز تیپ آب به ترتیب سدیم کلراید و سدیم بیکربنات می باشد با توجه به دیاگرام ویلکوکس نمونه های آب قنات قاسم آباد و جوی دراز به لحاظ مصارف کشاورزی و آبیاری به ترتیب در کلاسه های C3S3 و C3S4 قرار دارد. با توجه به بررسی های زمین شناسی و بازدیدهای علمی جهت کلی جریان آب زیرزمینی در پهنه آبرفتی از غرب به شرق می باشد (امتداد قنوات تقریبا عمود بر جهت جریان آب زیرزمینی است). استحصال آب زیرزمینی پهنه آبرفتی از طریق قنوات قاسم آباد و جوی دراز (با بیش از 6 کیلومتر طول) تحت تاثیر نیروی ثقل و زهکشی آبرفت اشباع انجام می گیرد. آبدهی قنوات تابع جریان های ورودی و تغذیه آبرفت می باشد. بنابراین بهره برداری از این طریق به طور خودکار بیلان آب زیرزمینی پهنه آبرفتی را کنترل می نماید. آبدهی دایم قنوات این محدوده (علیرغم بارندگی کم منطقه و تغذیه سطحی بسیار کم آبرفت) در نتیجه عدم حفر چاه های عمیق و نیمه عمیق است. عدم حفر چاه بهره برداری در این پهنه از عوامل اساسی پایداری و تثبیت سیستم بهره برداری قنات می باشد. چنانچه چاهی در منطقه حفر گردد سبب تغییراتی در الگوی جهت جریان آب زیرزمینی ایجاد مخروط های افت، کم شدن آبدهی قنوات و به مرور زمان خشک شدن تدریجی انها می گردد بنابراین با توجه به اقلیم منطقه و وضعیت اقتصادی- اجتماعی ان و از طرفی پایداری دو رشته قنات مزبور، محدوده مطالعاتی به عنوان الگویی پایدار سیستم بهره برداری قنات معرفی می گردد. همچنین پیشنهاد می گردد که چهارمین کنفرانس قنات ایران چنین مناطقی را مورد توجه قرار دهد و ضمن شناسایی و جمع اوری اطلاعات پایه و مورد نیاز شناسنامه سیستم های بهره برداری پایدار قنوات صادر نماید.