بررسی معماری مساجد با رویکرد درجات معرفتی انسان ها (نمارگزاران) از نگاه فقه

در مساجدگذشته وامروز شاهد طیف گسترده ای از ساده ترین تا پرجلوه ترین مساجد هستیم- حال آنکه الگوی اولیه تمامی مساجد،مسجد پیامبر است- دلایل گوناگونی برای این تنوع بین شده است که فارغ از نشان دادن قدرت وصلابت حکومت ودولت زمان خود،آماده سازی،بستر سازی وذهنیت آفرینی برای مخاطب ازمهمترین آنهاست؛ازسویی با توجه به سطوح ادراکی متفاوت مخاطبین( نماز گزاران )، پرجلوه بودن مسجد میتواند تشخصی بت گونه گرفته وبه حجابی از درک الهی بدل شود.ازین روست که از ابتدا نهی هایی در دستورات پیامبر(ص)و ائمه(ع) در این زمینه آمده است و فقها با تأمل در آن مبانی واحادیث،همچنین توجه به سطح معرفتی مخاطبین فتاوی گوناگون داده اند. این پژوهش می کوشد تا ضمن بیان احادیث پیامبر(ص) وائمه (ع)(دستورات اولیه)، نظر فقهای گذشته و خصوصاً معاصر را بیان نموده، و آن ها را دسته بندی کند.در دو دستهکلی،گروهی که معتقد به فقه پویاهستند، به مخاطب عام توجه بیشتری داشته و با توجه به دسته بندی انسانهابراساس سیر معرفتی شان، معتقدند بنای مسجد در ایجاد فضایی دلکش و جذب مخاطب رسالت دارد.درمقابل دسته دیگربه تزکیه و تعالی نمازگزاران می اندیشند و براین باورند که عبادت از ابتدا باید بی واسطه صورت گرفته ودرهر سطح معرفتی باید برای رسیدن بهآن کوشید،ازاین رو تشویق مادی و وجد بصری مخاطب را جایز نمیدانندو برای مساجد سیمایی ساده،فاقد تزئین و تنزیهی متصورند.این گروه پیشینی و اصالت محورند تلاش برای رسیدن به معیاری فقهی در فرهنگ سازی اجتماعی ساخت مساجد است هدف این پژوهش است؛تا با بازشناسیمفهوم مسجد از جنبه های معمارانه و زیبایی شناختی،بتوان گامی پیشرو در جواز ساخت مساجد برداشته،درصدد کوششیبرای هماهنگی آن در جامعه ی اسلامی باشیم وچهار عامل سقف،تزیینات،مناره ومحراب شاخصهای مورد بررسی خواهندبود. نتیجه گیری: مهم ترین اصل در ساخت بنای مسجد،حفظ هویت و اصالت آن و پاسخ به اصلی ترین جنبه آن یعنی عبادتاست و برای تحقق این مهم توجه به حضور قلب وجلوگیری از تفرق حواس ضروری مینماید.بنابراین مزیت تنزیه گرایی درساخت مسجد دست کم خدشه واردنکردن به این دو اصل است. از طرف دیگرضمن آنکه تشبیه گرایی مطلوب بوده،چونان ایستادن بر لبه تیغی است که به دلیل نداشتن معرفت لازم با اندکی افراط و تفریط، نه تنها حضورقلب را تسهیل نمیکند،بلکهموجب پرتی حواس شده،خلوص عبادت را تحت الشعاع قرار می دهد.از این رو آنچه در نهایت توصیه میشود،بهره گیری از تمهیدات هنری متناسب و با شناخت کافی از اصول اسلام،نماز،اصالت مسجد و نمازگزاران است.برای نمونه تزیینات اسلیمی و یله و یا کتابت آیات در جداره ها،گستردگی و رفعت مناسب شبستان مسجد،ایجاد سقف های متحرک و یا سبک، و بهکارگیری رنگهای غیر مهیج ودر عین حال آرامش آفرین مانند سفید،آبی،گلی،لاجورد،چنانکه سطوح مختلف بتوانند به اندازه درک خود از آن بهره مندگردند اماچنانچه شرایط لازم(معرفت وآگاهی)مهیا نباشد،ساخت مساجدی ساده وبی آرایه بر مسجدی با هر سطح تزیینات و شوکت رجحان دارد.

کلیدواژه ها:

سطوح معرفتی ، حضورقلب ، کالبد مسجد ، فقه