مقایسه ی کاربرد صور خیال در مثنوی های سنایی (عقل نامه، عشق نامه، کارنامه بلخ، سیرالعباد الی المعاد)

در این مطالعه، صور خیال که عبارتند از : استعاره، تشبیه، مجاز، کنایه، اغراق و ... در مثنوی های عقل نامه، عشق نامه، کارنامه بلخ و سیرالعباد الی المعاد سنایی غزنوی مورد بررسی قرارگرفت. بدین منظور، از هر مثنوی 200 بیت انتخاب و پس از استخراج انواع صور خیال در هر یک به مقایسه با دیگر مثنوی ها پرداخته شد. بر اساس نتایج به دست آمده، با توجه به مضمون و عنوان هر کدام از این مثنوی ها، کاربرد صور خیال متفاوت است. به عبارتی شاعر، آگاهانه ، متناسب باموضوع شعر خود از صور خیال استفاده کرده است . در مثنوی عقل نامه که خطاب به باد است و آن را به تعقل در مرتبه انسان می خواند، از آنجا که عقل و خرد به طور معمول به دنبال واقعیت است و از خیال پردازی دور، صور خیال کمتری به کار رفته است. اما در مثنوی عشق نامه چون سخن از عشق است و عشق همواره با تخیل همراه بوده، کاربرد این صورخیال بیشتر است و حتی شاعراز تمثیل و حکایت برای بیان مطلب سود برده است که این امر بر جنبه ی خیالی داستانی، عشق می افزاید. در کارنامه بلخ که در مدح و توصیف دوستان و یاران و ... است، از عنصر اغراق که لازمه ی مدیحه سرایی است، استفاده بیشتری برده است و در مثنوی سیرالعباد که سفری رمزی و داستانی تمثیلی است، کاربرد صور خیال و در رأس آن استعاره که زیر بنای داستان های تمثیلی است، به اوج خود می رسد.

کلیدواژه ها:

سنایی ، صور خیال ، مثنوی های سنایی