بهینه سازی مدیریت مصرف آب در شبکه آبیاری وزهکشی دشت سیستان

راه حل سنتی برای مقابله با مشکل کم آبی در مناطق خشک و نیمه خشک مانند ایران سرمایه گذاری هر چه بیشتر درتأسیسات آبی به منظور افزایش عرضه ی آب بوده است. با توجه به اثرات زیست محیطی و عوارض جانبی این راه حل، هم چنینافزایش سریع هزینه ی تولید و عرضه ی آب به نظر می رسد که راه حل مشکل آب در ایران تنها عرضه ی آب بیش تر نیست بلکهراه حل مؤثرتر عبارت است از اتخاذ سیاست ها و تدابیری که ساختار اقتصاد و الگوی مصرف آب را تغییر دهد. این گونهسیاست ها و تدابیر « مدیریت مصرف » نام گذاری می شوند. دشت سیستان در شمال استان سیستان و بلوچستان با تبخیر سالیانه 4600 میلیمتر و متوسط نزولات جوی 46 میلیمتر در سال های اخیر با بحران منابع آبی روبرو بوده است. منابع آبمنطقه توسط آورد رودخانه هیرمند تامین شده که سر منشاء این رودخانه در ارتفاعات کشور افغانستان است که بیشترینحجم آورد رودخانه هیرمند در یک دوره کوتاه مدت دو تا سه ماهه روی می دهد. برای بهره وری بیشتر از طغیان های سیلابیو آوردهای کوتاه مدت رودخانه مخازن چاه نیمه بعنوان تامین کننده تاخیری برای آب کشاورزی و شرب مورد استفاده قرار میگیرند. انتقال وتوزیع آب ذخیره شده در مخازن چاه نیمه منحصراً توسط شبکه آبیاری وزهکشی با احداث کانال های اصلیبرای فقط حدود 35 درصد اراضی دشت ( 45000 هکتار) وجود داشته که خود بدلیل قدمت طول عمر و ازکار افتادن کلیهسازه های تنظیم و تحویل آب و همچنین حجم رسوبات سالیانه نهشته شده در شبکه و از طرفی استفاده از انهار سنتی درتوزیع آب باعث شده که توزیع مکانی و زمانی آب رها سازی شده از مخازن چاه نیمه امکان پذیر نبوده و عملاً با راندمان 30درصد و پایین تر به مصرف برسد. در این تحقیق با بررسی آمارهای موجود جمعیت بهره برداران و مساحت اراضی کشاورزی وتوزیع آن در هر یک از سه شهرستان زابل، زهک و هیرمند سعی شده تعیین شاخصه های مناسب سهمیه بندی آب فراهمگردد. در کنار این دو شاخص، کیفیت منابع خاک نیز مورد بررسی قرار گرفته و مقدار درجه اهمیت آن بعنوان شاخص دیگرمورد بحث واقع شده است. و راهکارهای بهینه سازی مصرف آب با رویکرد اتخاذ روش مناسب انتقال وتوزیع آب در دشتسیستان بررسی شده است.

کلیدواژه ها:

مدیریت مصرف آب ، راندمان آبیاری ، دشت سیستان ، سهمیه بندی آب ، انتقال وتوزیع