پیامدهای سلامت روان شناختی استفاده مفرط از شبکه های اجتماعی در نوجوانان و جوانان: مرور نظام مند

در متن با گسترش روزافزون فناوری های دیجیتال و فراگیر شدن شبکه های اجتماعی، سبک زندگی نسل نوجوان و جوان به طور بنیادین دگرگون شده و پدیده ای موسوم به «زیست دیجیتال» شکل گرفته است. در کنار مزایای بالقوه ی این فضاها، نگرانی های فزاینده ای درباره ی پیامدهای روان شناختی استفاده مفرط از شبکه های اجتماعی در میان نوجوانان و جوانان مطرح شده است. هدف پژوهش حاضر، مرور نظام مند پژوش های علمی در بازه زمانی ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۵ پیرامون تاثیرات روانی ناشی از استفاده بیش ازحد از شبکه های اجتماعی در این گروه سنی است. مطالعه به روش مرور روایتی و با جست وجوی نظام مند در پایگاه های اطلاعاتی PubMed، Scopus، Google Scholar، PsycINFO و ScienceDirect انجام شد. پس از غربالگری اولیه ۱۷۱ مقاله، در نهایت ۲۵ مقاله واجد شرایط ورود انتخاب شدند. این مقالات بر ارتباط میان استفاده مفرط از شبکه های اجتماعی و شاخص هایی نظیر افسردگی، اضطراب، اختلال خواب، عزت نفس، مقایسه اجتماعی و نیاز به تایید اجتماعی تمرکز داشتند. یافته ها نشان دادند که استفاده بیش ازحد از شبکه های اجتماعی با افزایش علائم اختلالات روان شناختی به ویژه افسردگی، اضطراب و اختلالات خواب در نوجوانان و جوانان مرتبط است. سازوکارهایی چون مقایسه اجتماعی، ترس از طرد شدن (FOMO)، وابستگی به تایید اجتماعی، و اعتیاد به فضای مجازی از جمله عوامل میانجی این رابطه هستند. همچنین، تفاوت های فردی مانند عزت نفس پایین، اضطراب اجتماعی، و جنسیت، در کنار عوامل محافظتی نظیر حمایت خانوادگی و سواد رسانه ای، نقش مهمی در شدت یا تعدیل آثار روانی دارند. در مجموع، نتایج این مرور نشان می دهد که رابطه بین استفاده از شبکه های اجتماعی و سلامت روان پیچیده، چندبعدی و وابسته به زمینه است. بنابراین، مداخلات پیشگیرانه باید بر آموزش سواد رسانه ای، تقویت مهارت های روانی–اجتماعی و حمایت های خانواده محور تمرکز داشته باشند.

کلیدواژه ها:

اضطراب ، سلامت روان ، شبکه های اجتماعی ، مقایسه اجتماعی ، نوجوانان