پهنه بندی مناطق مستعد برای رویشگاه زیره سیاه (Elvendia persica (Boiss.) Pimenov & Kljuykov) (مطالعه موردی: استان یزد)

سابقه و هدف: تنوع اقلیمی در ایران، موجب شده است تا امکان پرورش بسیاری از گیاهان دارویی، فراهم گردد. صنعت گیاهان دارویی مزیت بالایی در صادرات دارد. نوع گیاه کشت شده، میزان تولید محصول زیرکشت، اثر عوامل اکولوژیکی و اهمیت اقتصادی آن بر کمیت و کیفیت تولید گیاه دارویی اثرگذار است. گیاه دارویی زیره سیاه به دلیل نیاز آبی پایین، ارزش صادراتی بالا و نقشی که در اشتغال زایی بخش کشاورزی دارد، از اهمیت ویژه ای در تناوب کشت در مناطق خشک و نیمه خشک برخوردار است. آثار مهم دارویی برای زیره سیاه ذکر شده که درمان زخم معده، تب بر، کاهش چربی و کلسترول خون، ضد آلرژی و کاهش قند خون ازجمله آن می باشد. اسانس زیره سیاه خاصیت ضد اکسایشی داشته و در طعم غذا، شکلات و پنیر استفاده می شود. از این رو، با توجه به نیاز آبی کم این گیاه، بررسی مناطق مستعد رشد این گونه در استان یزد هدف این تحقیق می باشد.مواد و روش ها: استان یزد با مختصات جغرافیایی '۲۹ º۳۶ تا '۲۲ º۳۳ عرض شمالی و ۵۲ º۴۸ تا '۳۶ º۵۶ طول شرقی و ۷.۹ درصد از مساحت کشور را تشکیل می دهد و در بخش خشک و کم باران مرکزی ایران واقع شده است. در این تحقیق، ابتدا از طریق جستجوی علمی، مطالعات کتابخانه ای و بررسی زیستگاه های گونه مورد مطالعه، شرایط اکولوژیکی مناسب برای رشد گونه زیره سیاه به دست آمد. در مرحله دوم، با استفاده از اطلاعات به دست آمده، مبادرت به تهیه و تولید نقشه های موضوعی مختلف گردید. سپس با استفاده از لایه های اطلاعاتی به دست آمده و تلفیق آنها در محیط GIS، اقدام به مکان یابی بالقوه رویشگاه گونه زیره سیاه شد. در این تحقیق از متغیرهای فیزیکی و شیمیایی مانند pH، هدایت الکتریکی و درصد اشباع خاک و متغیرهای هواشناسی شامل سرعت باد، دمای حداکثر، دمای حداقل، میانگین دما، فشار از سطح دریا، رطوبت نسبی حداکثر، رطوبت نسبی حداقل، رطوبت نسبی، ساعات آفتابی، میانگین دمای خشک، میانگین دمای تر، بارندگی، بارش برف، تبخیر و تعرق، دمای مطلق حداقل و حداکثر و پارامترهای بیوفیزیکی موثر نیز شامل جهت، ارتفاع و شیب با استفاده از نقشه مدل رقومی ارتفاع در مقیاس ۱:۲۵۰۰۰ استفاده شد. سپس نقشه نقاط هریک از پارامترهای هواشناسی موثر در رشد زیره سیاه در سیستم اطلاعات جغرافیایی تهیه گردید.نتایج: نتایج تحقیق نشان داد بیشترین محدودیت مربوط به ارتفاع است که کمترین سطح حائز صلاحیت برای رویش در آن مشاهده شد و در مقابل پارامتر دمای حداقل تقریبا در تمام مراتع سطح استان برای کشت این محصول مناسب بود و دمای حداکثر بیشتر در مناطق دشتی مشکل زا بود. با توجه به تلفیق نهایی نقشه ها، مشخص گردید که ۱۵۲۸۵۶۰.۸ هکتار از اراضی استان دارای شرایط مطلوب برای کشت زیره سیاه می باشد و ۵۷۹۱۹۴۰.۷ هکتار از اراضی نامناسب است.نتیجه گیری: وجود دشت های وسیع با ارتفاع کم در استان به همراه گسترش اراضی شور در بیشتر مناطق پست و اقلیم گرم و خشک آن باعث شده متغیرهای محیطی و اقلیمی مهمترین عامل محدودکننده کشت این گونه در استان باشد و امکان کشت آن عمدتا محدود به اراضی مرتفع گردد. این اراضی از نظر دمایی، کیفیت خاک و آب به لحاظ هدایت الکتریکی و میزان بارندگی، قابلیت کشت این گونه را دارد. نقشه نهایی حاصل از تلفیق اطلاعات نشان داد که مساحتی حدود ۲۶.۳ درصد از نواحی مرکزی و غربی استان استعداد کشت زیره سیاه را دارد. البته بررسی شرایط محلی در این زمینه الزامیست.

کلیدواژه ها:

اگرواکولوژیکی ، توپوگرافی ، سیستم اطلاعات جغرافیایی ، گیاه دارویی