یادگیری بدون پرسش؟ نقد نقش معلم در خاموشی یا بیداری اندیشه نقاد

تفکر انتقادی به عنوان یکی از بنیادی ترین اهداف تربیت معاصر، همواره در اسناد رسمی آموزشی مورد تاکید قرار گرفته است؛ بااین حال، فاصله ای معنادار میان این هدف اعلام شده و آنچه در عمل آموزشی کلاس های درس رخ می دهد، مشاهده می شود. یکی از مهم ترین مظاهر این شکاف، شکل گیری الگوهایی از یادگیری است که در آن ها «پرسش» به مثابه موتور اندیشیدن به حاشیه رانده می شود و یادگیری به بازتولید پاسخ های ازپیش تعریف شده تقلیل می یابد. مقاله حاضر با طرح این پرسش محوری که «آیا یادگیری بدون پرسش می تواند یادگیری حقیقتا تربیتی تلقی شود؟» به نقد نقش معلم در خاموشی یا بیداری اندیشه نقاد در کلاس درس می پردازد.این پژوهش با تکیه بر چارچوب نظری تربیت انتقادی و رویکردی تحلیلی–تفسیری، نشان می دهد که خاموشی پرسش ها در کلاس درس بیش از آنکه نتیجه ناتوانی فردی معلمان باشد، برآمده از منطق مسلط برنامه درسی رسمی، ارزشیابی های استاندارد و گفتمان کارآمدی آموزشی است. در چنین بستری، معلم اغلب در جایگاه مجری محتوا و حافظ نظم نهادی تعریف می شود و پرسش های واگرا، انتقادی و معناجویانه به عنوان تهدیدی برای سرعت، کنترل و پیش بینی پذیری فرایند آموزش تلقی می گردند. مقاله استدلال می کند که این وضعیت به شکل گیری نوعی سکوت شناختی می انجامد که در آن دانش آموزان به مصرف کنندگان پاسخ ها بدل شده و فرصت پرورش توان اندیشیدن مستقل از آنان سلب می شود.در مقابل، مقاله با بازتعریف نقش معلم به عنوان کنشگر تربیتی و میانجی معنا، امکان بیداری اندیشه نقاد را در دل همین محدودیت های نهادی بررسی می کند. بر اساس تحلیل ارائه شده، بیداری پرسش در کلاس درس مستلزم تغییرات بنیادین اما ظریف در کنش های حرفه ای معلم است؛ تغییراتی که شامل جابه جایی از آموزش پاسخ محور به آموزش پرسش محور، از اقتدار مطلق به اقتدار گفت وگویی، و از انتقال دانش به تولید معنا می شود. مقاله نتیجه می گیرد که اندیشه نقاد نه صرفا مهارتی شناختی، بلکه امری اخلاقی، اجتماعی و سیاسی است و تحقق آن بدون معلمی که آگاهانه فضای پرسش را باز می کند، ممکن نخواهد بود.

کلیدواژه ها:

تفکر انتقادی ، پرسشگری ، نقش معلم ، عاملیت حرفه ای ، یادگیری معنادار ، برنامه درسی رسمی ، کلاس درس ، آموزش انتقادی