تحلیل عرفانی-هستی شناختی مفهوم تقوا از دیدگاه محی الدین ابن عربی

اهمیت مفهوم تقوا در مطالعات عرفانی و اخلاقی آشکار است. این مقاله با روشی توصیفی-تحلیلی و با استناد به آثار ابن عربی، نشان می دهد که چگونه شیخ اکبر با بازگشت به ریشه ی لغوی «وقایه»، مفهوم تقوا را در یک فرآیند چندمرحله ای و پارادوکسیکال بازتعریف می کند. در معنای نخست، متقی نفس خود را وقایه ی حق در برابر مذمومات قرار می دهد و حق را وقایه ی خود در برابر محامد می سازد. اما در معنای عمیق تر، این وقایه شدن از یک ویژگی اخلاقی به یک موضع هستی شناختی بدل می شود که در آن عبد «ظاهر» و حق «باطن» است. این فرآیند، در نهایت به انحلال فاعل متقی در شهود توحیدی می انجامد، که در آن «پرهیز از دیدن خود به عنوان فاعل» غایت تقوا می گردد. این «ترک تقوا»، نه به معنای اباحی گری، بلکه کمال آن از طریق فنای «من متقی» در فاعل حقیقی است. این تحلیل ضمن حل پارادوکس زبانی عاملیت، جایگاه اخلاق را در عرفان ابن عربی نه به عنوان یک «قانون» ثابت، بلکه به مثابه یک مسیر پویا از «الزام» به «ادب» و از «ادب» به «تجلی» بازتعریف می کند.

کلیدواژه ها:

تقوا ، وقایه ، وحدت وجود ، پارادوکس عاملیت ، ابن عربی