بررسی مراتب معرفت به خدا و پیامدهای اخلاقی آن بر تهذیب نفس از منظر قرآن

معرفت به خداوند در قرآن کریم، بنیادی ترین رکن نظام تربیتی و اخلاقی اسلام به شمار می آید و ستون هویت معنوی انسان را شکل می دهد. پژوهش حاضر با رویکردی تحلیلی–توصیفی به بررسی مراتب معرفت الهی و پیامدهای اخلاقی آن بر فرآیند تهذیب نفس می پردازد. بر اساس آیات قرآن، معرفت الهی دارای مراتبی چون معرفت فطری، معرفت حسی–آفاقی، معرفت انفسی، معرفت عقلی–برهانی و معرفت شهودی–قلبی است که هر یک در تکوین شخصیت اخلاقی انسان نقش متمایزی ایفا می کنند. یافته ها نشان می دهد که معرفت در سطوح اولیه، به بیداری فطرت و توجه به نظام آفرینش می انجامد و زمینه التفات به حضور الهی را در رفتارهای روزمره فراهم می سازد. در سطوح میانی، عقلانیت دینی و استدلال های توحیدی موجب ثبات باور، تعمیق ایمان و تقویت اراده اخلاقی می گردد. مراتب عالی معرفت، که در قالب حضور قلبی و شهود معنوی ظهور می یابد، تهذیب نفس را از حالت تدریجی به مرحله خودانگیخته و پایدار ارتقا داده و انسان را به مراقبه درونی، پرهیز از رذایل و التزام عملی به فضایل سوق می دهد. بر این اساس، مراتب معرفت الهی نه تنها جنبه نظری ندارد، بلکه به طور مستقیم با اصلاح درون، خودسازی، مسئولیت پذیری اخلاقی و تحقق سبک زندگی توحیدی پیوند دارد. نتیجه پژوهش آن است که قرآن کریم، معرفت خدا را موتور محرک تحول اخلاقی دانسته و رشد تدریجی آن را شرط دستیابی به تزکیه، آرامش وجودی و کمال انسانی معرفی می کند.

کلیدواژه ها:

مراتب معرفت خدا ، تهذیب نفس ، اخلاق قرآنی ، معرفت شناسی اسلامی ، توحید