شناسایی و اولویت بندی عوامل موثر بر مدیریت زنجیره تامین سبز در صنعت لبنیات با روش های تصمیم گیری چند معیاره

در سال های اخیر، چالش های زیست محیطی، از جمله تولید گازهای گلخانه ای و مصرف بالای منابع، دغدغه اصلی صنعت لبنیات است. سازمان ها برای افزایش رضایت مشتری و کسب مزیت رقابتی به رویکردهای پایدار روی آورده اند. با وجود مطالعات متعدد، هنوز شکاف هایی در شناسایی آلاینده های خاص صنعت لبنیات و تحلیل روابط بین آن ها وجود دارد. تحقیقات پیشین بیشتر بر جنبه های کلی مدیریت زنجیره تامین سبز متمرکز بوده اند. این پژوهش با استفاده از روش های تصمیم گیری چندمعیاره، به دنبال شناسایی و اولویت بندی این عوامل برای بهبود پایداری زیست محیطی صنعت لبنیات است. روش این پژوهش از نظر هدف، کاربردی؛ از نظر زمانی، پژوهش حاضر مقطعی و از نظر روش شناسی، توصیفی-پیمایشی از نوع کمی است. جامعه آماری شامل مدیران و خبرگان صنعت لبنیات با بیش از ۱۰ سال تجربه کاری و تحصیلات دانشگاهی در حوزه مدیریت و زنجیره تامین بود. نمونه گیری به روش هدفمند انجام شد و شامل ۱۰ نفر از خبرگان صنعت لبنیات بود. همچنین، ۶۰ نفر از کارشناسان این صنعت نیز پرسشنامه را تکمیل کردند. برای ارزیابی کفایت نمونه گیری از شاخص KMO و آزمون بارتلت استفاده شد. ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه ای مبتنی بر طیف لیکرت بود و داده های جمع آوری شده با استفاده از روش های آماری مانند روش های تصمیم گیری چندمعیاره مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفتند. این پژوهش در یک فرآیند چهارمرحله ای طی سال های ۱۴۰۲ تا ۱۴۰۳ صورت گرفت: (۱) شناسایی عوامل آلاینده زیست محیطی در زنجیره تامین صنعت لبنیات؛ (۲) استخراج و غربال گری عوامل موثر بر مدیریت زنجیره تامین سبز از طریق بررسی ادبیات نظری و انجام مصاحبه با خبرگان؛ (۳) تحلیل روابط علت و معلولی میان معیارها با استفاده از روش DEMATEL؛ و (۴) اولویت بندی معیارها با بهره گیری از روش ANP. این پژوهش، همچون هر کوشش علمی دیگری، با محدودیت هایی مواجه است. از جمله این محدودیت ها می توان به احتمال بروز خطای انسانی در فرآیند ارزیابی توسط خبرگان و پاسخ دهندگان به پرسشنامه ها اشاره نمود. همچنین، چالش های مرتبط با گردآوری داده های دقیق از فعالان صنعت لبنیات در سراسر ایران، و نیز محدودیت های ذاتی روش های تصمیم گیری چندمعیاره، نظیر روش های DEMATEL و ANP، در انعکاس تمامی ابعاد پیچیدگی روابط میان معیارها، از دیگر موانع پیش روی این تحقیق به شمار می آیند. یافته ها نشان داد که عوامل آلاینده زنجیره تامین لبنیات اصلی (آلودگی خاک، آب، هوا، صوت و نور) شناسایی شده و به ۲۱ زیرمعیار تقسیم بندی شدند. با بررسی منابع علمی و داده های میدانی، ۵ معیار اصلی و ۲۵ زیرمعیار برای پیاده سازی زنجیره تامین سبز استخراج شد. سپس، روابط علت و معلولی میان معیارها بررسی و معیارها اولویت بندی شدند. در نهایت، نتایج نشان داد که معیار مدیریت پسماند و بازیافت بیشترین اثرگذاری را بر مدیریت زنجیره تامین سبز در صنعت لبنیات دارد. در اولویت های بعدی، مدیریت محیط داخلی، تولید و عملیات سبز، انبارداری، حمل ونقل و توزیع سبز و خرید و تامین سبز قرار دارند. این یافته ها بر اهمیت کاهش زباله، بهینه سازی فرآیندهای داخلی و به کارگیری فناوری های سبز تاکید دارد. در نتیجه، نوآوری این پژوهش با ارائه یک مدل ترکیبی مبتنی بر روش های DEMATEL و ANP، به طور هم زمان روابط علت و معلولی و اولویت بندی معیارها را تحلیل می کند. برخلاف مدل های پیشین، این رویکرد تطابق بیشتری با شرایط واقعی صنعت لبنیات ایران داشته و از داده های به روز و نظرات خبرگان بهره می برد. پیشنهاد می شود مدیران صنعت لبنیات با اتخاذ سیاست های سبز در زنجیره تامین، علاوه بر کاهش آلاینده ها، به مزایای رقابتی مانند افزایش رضایت مشتریان و بهبود تصویر برند دست یابند. با این حال، به­دلیل محدودیت در نمونه گیری، نتایج این پژوهش تنها برای صنعت لبنیات قابل تعمیم است. این پژوهش می تواند راهنمایی عملی برای توسعه راهبردهای پایدار در صنایع مشابه باشد.

کلیدواژه ها:

مدیریت زنجیره تامین سبز ، تصمیم گیری چند معیاره در مدیریت زنجیره تامین سبز ، صنعت لبنیات ، مدل فرآیند تحلیل شبکه ای