بررسی خودادراکی دانش آموزان متوسطه اول نسبت به توانایی درک و تحلیل شعر فارسی

در دنیای امروز، آموزش ادبیات فارسی و به ویژه شعر به عنوان یکی از مهم ترین سرمایه های فرهنگی و هویتی جامعه ایرانی، نقشی تعیین کننده در شکل گیری نگرش ها، باورها و خودادراکی دانش آموزان دارد. شعر فارسی به دلیل ظرفیت گسترده در انتقال معنا، عاطفه و اندیشه، بستری مناسب برای پرورش توانایی های شناختی و عاطفی دانش آموزان فراهم می آورد. با این حال، میزان خودادراکی دانش آموزان نسبت به توانایی درک و تحلیل شعر، از موضوعاتی است که کمتر به طور علمی و کیفی بررسی شده است. پژوهش حاضر در تلاش است تا با رویکردی کیفی، به بررسی تجربه ها و برداشت های دانش آموزان دوره متوسطه اول درباره ادراک و تحلیل شعر فارسی بپردازد و تصویری روشن از چالش ها، ظرفیت ها و نیازهای این گروه سنی ارائه دهد.خودادراکی دانش آموزان، یکی از عوامل اساسی در فرایند یادگیری محسوب می شود. هنگامی که دانش آموز نسبت به توانایی خود در یک حوزه خاص باور مثبت داشته باشد، انگیزه و پویایی بیشتری در یادگیری از خود نشان می دهد. در مقابل، برداشت منفی از توانایی های فردی می تواند مانعی جدی در مسیر رشد فکری و تحصیلی او باشد. در زمینه درک و تحلیل شعر، این مسئله اهمیتی دوچندان پیدا می کند، زیرا شعر به دلیل ماهیت چندلایه و نمادین خود، نیازمند توانایی درک مفاهیم پنهان، تخیل و نیز برخورد انتقادی با متن است. بنابراین، بررسی نگاه درونی و خودادراکی دانش آموزان نسبت به توانایی هایشان، می تواند هم به ارتقای شیوه های آموزشی کمک کند و هم مسیر اصلاح برنامه های درسی را هموار سازد.این پژوهش بر اساس مصاحبه های عمیق، مشاهده و تحلیل محتوای فعالیت های کلاسی دانش آموزان متوسطه اول انجام شده است. مشارکت کنندگان، گروهی از دانش آموزان دختر و پسر از پایه های هفتم تا نهم بودند که به طور داوطلبانه در مطالعه حضور یافتند. داده ها با روش تحلیل مضمون مورد بررسی قرار گرفت و تلاش شد که مضامین اصلی مرتبط با خودادراکی دانش آموزان در زمینه درک و تحلیل شعر شناسایی شود.نتایج اولیه نشان می دهد که بسیاری از دانش آموزان نسبت به توانایی خود در درک مفاهیم آشکار شعر، اعتماد بیشتری دارند؛ اما زمانی که با مفاهیم نمادین و استعاری روبه رو می شوند، احساس ناتوانی و اضطراب بیشتری گزارش می کنند. در عین حال، دانش آموزانی که از حمایت معلمان و فضای تشویقی خانواده برخوردار بوده اند، خودادراکی مثبت تری نسبت به توانایی هایشان نشان داده اند. این یافته ها بیانگر آن است که خودادراکی دانش آموزان نه تنها تحت تاثیر توانایی های فردی، بلکه به شدت وابسته به بافت آموزشی و اجتماعی است.یکی از نکات مهمی که در این پژوهش آشکار شد، نقش روش های تدریس در شکل گیری خودادراکی مثبت یا منفی بود. دانش آموزانی که معلمان آنان از شیوه های خلاقانه مانند گفت وگو، نمایش و نقد گروهی استفاده می کردند، اعتماد به نفس بیشتری در تحلیل شعر نشان دادند. در مقابل، استفاده از روش های سنتی و تکیه صرف بر حفظ معانی لغوی، سبب کاهش انگیزه و ایجاد احساس ضعف در میان دانش آموزان شده بود.در مجموع، پژوهش حاضر نشان می دهد که خودادراکی دانش آموزان نسبت به توانایی درک و تحلیل شعر فارسی، پدیده ای چندبعدی است که نیازمند توجه همه جانبه به عوامل فردی، آموزشی و اجتماعی است. نتایج این مطالعه می تواند راهنمایی موثر برای سیاست گذاران آموزشی، معلمان و طراحان برنامه درسی باشد تا با بهره گیری از رویکردهای نوین و خلاق، بستر مناسب برای تقویت خودادراکی و در نتیجه ارتقای سطح درک و تحلیل شعر در میان دانش آموزان فراهم شود.

کلیدواژه ها:

خودادراکی ، درک شعر فارسی ، تحلیل ادبی ، دانش آموزان متوسطه اول