طراحی الگوی تلفیقی مشاوره مبتنی بر ذهن آگاهی و سواد رسانه ای برای نسل Z

در دهه های اخیر، دگرگونی های پرشتاب در عرصه فناوری های ارتباطی و گسترش رسانه های نوین، به ویژه شبکه های اجتماعی، موجب تغییر در الگوهای زیست، تعاملات اجتماعی و سبک های شناختی نسل جدید شده است. نسل زد، به عنوان نخستین گروهی که در فضای دیجیتال و جهان شبکه ای رشد یافته، بیش از هر قشر دیگری در معرض تاثیرات رسانه ای قرار دارد. این نسل از یک سو دسترسی گسترده به منابع متنوع اطلاعاتی را تجربه می کند و از سوی دیگر، با تهدیدهایی همچون آشفتگی هویتی، اضطراب ناشی از حجم بالای داده ها، و آسیب پذیری نسبت به محتوای غیرواقعی یا مخرب روبه رو است.در همین راستا، ضرورت طراحی الگوهای نوین مشاوره ای که بتوانند همسو با شرایط زیست رسانه ای نسل زد باشند، اهمیت فراوانی یافته است. یکی از رویکردهای نوظهور، بهره گیری از ترکیب دو حوزه ی «ذهن آگاهی» و «سواد رسانه ای» است. ذهن آگاهی با ریشه در آموزه های روان شناختی و تربیتی، ابزاری کارآمد برای مدیریت هیجان ها، کاهش اضطراب، و افزایش خودآگاهی محسوب می شود. در کنار آن، سواد رسانه ای با هدف ارتقای توان تحلیل، ارزیابی و استفاده ی نقادانه از پیام های رسانه ای، بستری فراهم می کند تا فرد نه تنها مصرف کننده ی منفعل اطلاعات نباشد بلکه بتواند در برابر جریان های اطلاعاتی پیچیده، انتخاب های آگاهانه تری داشته باشد.الگوی تلفیقی مشاوره مبتنی بر ذهن آگاهی و سواد رسانه ای، پاسخی به این نیاز است که نسل زد بتواند هم از نظر روان شناختی به پایداری هیجانی دست یابد و هم از نظر شناختی مهارت های لازم برای مواجهه با پیام های رسانه ای را بیاموزد. در این مقاله، تلاش شده است با مرور پژوهش های موجود و تحلیل نیازهای نسل زد، چارچوبی برای چنین الگویی طراحی شود که در عین بومی بودن، قابلیت انطباق با تجربه های جهانی را نیز داشته باشد.این پژوهش با رویکرد کیفی و روش تحلیل مضمون انجام گرفته است. داده ها از طریق بررسی متون علمی داخلی و خارجی، مصاحبه با مشاوران و متخصصان حوزه رسانه و روان شناسی، و تحلیل تجربیات زیسته جوانان نسل زد گردآوری شده اند. نتایج اولیه نشان می دهد که ترکیب تمرین های ذهن آگاهی همچون تمرکز بر تنفس، مشاهده بدون قضاوت افکار، و پذیرش هیجانات با آموزش مهارت های سواد رسانه ای نظیر تشخیص خبر جعلی، تحلیل پیام های تبلیغاتی و مدیریت زمان استفاده از رسانه ها، می تواند نقشی موثر در ارتقای سلامت روان و بهزیستی اجتماعی نسل زد داشته باشد.همچنین یافته ها بیانگر آن است که اجرای الگوی پیشنهادی نیازمند سه سطح مداخله است: نخست، مداخلات آموزشی در سطح مدارس و دانشگاه ها برای توانمندسازی جوانان در استفاده نقادانه از رسانه ها؛ دوم، مداخلات مشاوره ای فردی و گروهی برای تقویت مهارت های ذهن آگاهی در کنار سواد رسانه ای؛ و سوم، سیاست گذاری کلان در حوزه فرهنگ و آموزش برای نهادینه سازی این رویکرد در نظام مشاوره و تربیت رسمی کشور.بر اساس تحلیل نهایی، طراحی چنین الگویی می تواند علاوه بر کاهش اضطراب های ناشی از فشارهای رسانه ای، به افزایش احساس خودکارآمدی، ارتقای هویت فردی و جمعی، و توانایی مدیریت روابط اجتماعی در نسل زد کمک نماید. در نتیجه، مشاوران و سیاست گذاران می توانند از این الگو به عنوان یک چارچوب کاربردی برای پاسخ به نیازهای پیچیده نسل جدید بهره مند شوند.این مقاله در پی آن است تا ضمن تبیین اهمیت هم افزایی میان ذهن آگاهی و سواد رسانه ای، مسیر تازه ای برای پژوهش های آینده در حوزه روان شناسی مشاوره و مطالعات رسانه بگشاید. تلفیق این دو حوزه می تواند الگویی نوآورانه ارائه دهد که همسو با زیست بوم دیجیتال نسل زد بوده و پاسخگوی چالش های روانی، اجتماعی و فرهنگی آنان باشد.

کلیدواژه ها:

ذهن آگاهی ، سواد رسانه ای ، نسل Z ، مشاوره تلفیقی